Pastorie met inbegrip van omgrachting, landschapstuin, tuinelementen, Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot, poortgebouw en hekwerk.
Achterin gelegen omgrachte 19de-eeuwse pastoorswoning met grote tuin, ten noorden van de tot de 13de eeuw opklimmende Sint-Gillis-Binnenkerk en niet zichtbaar van de straat. Domein enkel toegankelijk via het sierlijke gesmeed ijzeren hekwerk aan de Brusselsestraat, afkomstig van de vroegere kerkhofafsluiting (atelier Du Vulcain uit Gent) dat tot 1844 het plein naast de kerk afsloot. Fraaie tuin te betreden via het bepleisterde poortgebouw, met driehoekig fronton en natuurstenen poortomlijsting met jaartallen "1634-1985" in de sluitsteen, waarvan de aanpalende muur volgens een ontwerp van stadsarchitect Alexis Sterck (Dendermonde) uit 1902 verplaatst werd.
Huidige pastorie in 1852 naar ontwerp van stadsarchitect en architectuurdocent aan de Academie Johan Baptist Beeckman (Dendermonde) in neoclassicistische stijl opgetrokken op de plaats van een oudere omgrachte pastorie die mogelijk tot de 16de eeuw opklom. Volgens het Primitief kadasterplan uit 1817 bevond de oude pastorie zich op een kunstmatig eilandje waarvan de gracht via kanaaltjes van water voorzien werd. Het gebouw bestond uit verschillende verspringende volumes. Enkel de gewelfde kelder met centrale vierkante pijler (noordoostelijke hoek), bereikbaar via de keukenkamer, behoort wellicht tot de fundamenten van dit oudere gebouw.
De nieuwe pastorie in 1852 op dezelfde plaats opgetrokken, was naar verluidt bestemd voor drie pastoors. Het gebouw werd in 1949-1952 gerestaureerd naar ontwerp van stadsarchitect Fernand de Ruddere (Dendermonde), zie plintsteen met opschrift "restaurata/ A.R.D.Parocho/ G. Hertecant/ 1952. Het betrof onder meer het deels vernieuwen van schrijnwerk, aanleggen van nutsvoorzieningen (elektriciteit, sanitair, watervoorziening).
Asymmetrisch dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder een zadeldak. Representatief voorbeeld van een 19de-eeuwse neoclassicistische pastoorswoning met traditioneel gevelschema en dito materialen. Opgetrokken in baksteenbouw met verwerking van blauwe hardsteen in plint, deuromlijsting, lekdrempels, cordon en hoofdgestel onder een aflijnende houten kroonlijst. Benadrukte deurtravee voorzien van een fraaie voordeur gevat in een geprofileerde omlijsting; de rechthoekige vensters van luiken. Beide zijpuntgevels met rondboogvormige trap- en zoldervensters. In de gelijkaardige achtergevel werd enkel het schrijnwerk gewijzigd.
Ten zuidoosten is er een ingebouwde vijfzijdige koer met mogelijk jongere bijgebouwtjes die eertijds dienst deden als toilet, serre, berghok.
Interieur. Een L-vormige hal verleent toegang tot vijf ruimtes op de begane grond, waarvan de noordoostelijke de privévertrekken en de zuidwestelijke de spreekkamers waren. De sobere salons werden eveneens in neoclassicistische stijl uitgewerkt met gestucte zoldering en een marmeren schouw (rode en witte). Een eenvoudige bordestrap tegen de zuidoostelijke zijde leidt naar de bovenverdiepingen alwaar een achttal kamers rond de centrale hal gegroepeerd zijn.
De 19de-eeuwse pastorie is bereikbaar via een bruggetje met fraai gesmede leuning dat naar verluidt in 1852 werd geplaatst ter vervanging van een oudere houten constructie. Aan de zuidoostzijde, vlakbij de verplaatste poort die hoorde bij de Zwijveke-abdij en die de pastorietuin verbindt met de Zwijvekestraat (zie Nijverheidsstraat 1-3), is er nog een decoratief betonnen bruggetje.
De tuin werd wellicht bij de bouw van de pastorie in 1852 in landschappelijke stijl aangelegd en geldt als representatief en uitzonderlijk voorbeeld van een pastorietuin waarin men waardevolle beplanting aantreft zoals onder meer beuk, linde, trompetboom, moerbeiboom. Voorts treft men er in prieelvorm geplaatste naaldbomen en een imitatie Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrotje met Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesbeeldje aan.
STROOBANTS A. 1995: Dendermonde 1898-1914 op prentbriefkaarten, Dendermonde, 20-23.
STROOBANTS A. 1999: Door het vuur gespaard. Bouwkundige resten van het vooroorlogse Dendermonde, Dendermonde, 12-14.
TIJS R. & DECAVELE J. 1985: Architectuurtekeningen uit de historische steden van België, Antwerpen, 107.
Bron: BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20n, onuitgegeven werkdocumenten. Auteurs: Verbeeck, Mieke; Duchêne, Helena Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Pastorie Sint-Gillis-Binnenparochie met tuin [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/48850 (geraadpleegd op ).