De kerk was oorspronkelijk voorzien van een omringend kerkhof met een ommegang van Sint-Godelieve, de tweede patrones der gemeente, en werd afgesloten door een bakstenen muur en een monumentaal ijzeren hek van 1867. In 1968 werd een nieuwe begraafplaats ten westen achter de kerk in gebruik genomen; later werd het oude kerkhof ontruimd en in 1984 heraangelegd en voorzien van groenaanleg met behoud van het hek, de ommegang, een waterput, een Heilig Hartbeeld en een beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Banneux van 1960. De zes gerestaureerde bakstenen ommegangkapelletjes van de Heilige Godelieve, opgericht in 1897, bevatten in beglaasde nissen, taferelen in terracotta van beeldhouwer Jozef Borrenberge (Oostakker). Het bronzen Heilig Hart beeld van J. Vits, daterend van 1929, stond voorheen voor de kerk en werd in 1981 verplaatst links naast de kerk in een vereenvoudigd architecturaal kader. De gemetselde waterput daterend van 1723, oorspronkelijk net buiten de begraafplaats, werd eveneens verplaatst.

Historiek

De kerk, vermoedelijk oorspronkelijk een houten kerk, werd reeds vermeld in een tekst van het Brugse Vrije uit de periode 1019-1030. De parochie werd voor het eerst vermeld in 1227. De tiendheffers waren het kapittel van Harelbeke en de jezuïeten van Brugge, als erfgenamen van de abdij van Zoetendale. De parochie ressorteerde tot 1589 onder het bisdom Doornik, aartsdiaconie Brugge, dekenij Aardenburg, erna bisdom Brugge en vanaf 1802 bisdom Gent, dekenij Eeklo. De kerk was oorspronkelijk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, vermoedelijk vanaf het begin van de 17de eeuw aan de Heilige Adrianus.

De eerste stenen kerk, een laatromaanse kruiskerk, werd vermoedelijk gebouwd circa 1200. Later werd het koor uitgebreid met een driezijdige apsis, en transept en zijbeuken hoger opgetrokken. Bouw van een Onze-Lieve-Vrouwekapel. In 1544-45 bouw van twee portalen. Door brand en godsdiensttroebelen vernield in 1575-1578. In 1630 heropbouw van de Onze-Lieve-Vrouwekapel. In 1648 restauratie van de benedenkerk. In 1664 plaatsing van een nieuw hoofdaltaar voor een dichtgemetseld venster. Talrijke herstellingswerken in de 18de eeuw. In 1842 werd de kerk gesloopt met uitzondering van de toren en het transept. Er werd een nieuwe, grotere kerk gebouwd onder leiding van de Gentse architect Louis Minard met behoud van de oude kruisingstoren en transept als nieuwe voorgevel ten oosten, de nieuwe kerk is nu westelijk georiënteerd. Aannemer was L. De Vreese. De eerstesteenlegging vond plaats op 11 juli 1842. Na de voorlopige wijding op 1 november 1843, werd de kerk definitief ingewijd op 16 juli 1849.

Herstellingswerken na beide wereldoorlogen, in 1963-65 restauratie toren, in 1979-80 restauratie van de oude zuidelijke transeptarm door architectenbureau Bressers, de restauratie van het schip volgt in 1981-82.

Beschrijving

Opgetrokken uit baksteen op gecementeerde plint, romaanse kruisingstoren opgetrokken uit veldsteen en Rijnlandse tufsteen voor waterlijsten, bogen en pilasters en Doornikse hardsteen voor de zuiltjes en kapitelen, het onderste deel van de zuidelijke transeptarm is eveneens gemetseld in veldsteen. De plattegrond vertoont een driebeukige transeptloze kerk met een schip van zes traveeën, een koor van één travee met halfronde apsis ingeschreven in een vijfzijdige sluiting, sacristie en berging aan weerszij van het koor; inkomportaal onder de vroegere kruisingstoren, doopkapel nu ook weekkapel) en Heilige Godelievekapel in het uitspringend voormalig transept.

Romaanse toren, oorspronkelijk een kruisingstoren, uit de 12de eeuw. Achtkantige toren op vierkante basis met twee geledingen gescheiden door een waterlijst. Overgang van vierkant naar achtkant door trompen die aan de buitenzijde half piramidaal afgedekt zijn. Op de eerste geleding versierd met een rondbogige blindnissen waarin drie kleinere rondboognisjes, de bekronende waterlijst is doorgetrokken tot cordon. De klokkenkamer heeft rondboogvormige galmgaten met een deelzuiltje van Doornikse hardsteen eveneens met doorgetrokken waterlijst. De gootlijst rust op houten klossen. In de torenkap, drie wijzerplaten van het uurwerk aangebracht in 1833.

De huidige voorgevel met inkompartij is verwerkt in het vroegere transept met kruisingstoren. Voor de oude gevels werd een bakstenen parement geplaatst bij het bouwen van de nieuwe kerk in 1842. Het centrale portaal met rondboogpoort onder de toren is afgewerkt met een driehoekig fronton. In de oculus in het fronton, herdenkingssteen van de bouw van de nieuwe kerk door pastoor S. Van Herreweghe en burgemeester J. De Weert. De waaier van de deur is vernieuwd bij de restauratie. Links naast de deur, herdenkingsplaat voor pater E. Herrebaut van 1949. Linkerzijtravee met rondboognis met beeld van Heilige Lucas, geschonken door pastoor L. Vereecke in 1924, ernaast gedenkstenen voor gesneuvelden uit Eerste en Tweede Wereldoorlog. Rechterzijtravee met overluifelde calvarie van Mathias Zens, geplaatst voor de gedichte rondboognis; gekruisigde Christus met beelden van Maria en Johannes, geplaatst in 1890, boven een vagevuur achter tralie, geplaatst in 1891. Links en rechts van de calvarie, respectievelijk twee arduinen herdenkingsstenen "hulde aan de gesneuvelde makkers van het 7e Regiment jagers te voet" en "De Verbroedering Karabiniers Afd. Vlaanderen" gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog, aangebracht in de jaren 1950.

In de zuidelijke transeptgevel is het onderste, romaanse deel van veldsteen, met een gedicht korfboogvormig deurtje; erboven bakstenen metselwerk uit 16de en 18de eeuw, met een hoog spitsboograam met drieledige bakstenen maaswerk, nieuw aangebracht bij de restauratie in 1980. De noordelijke transeptarm kreeg een nieuw bakstenen parement. Zijgevels geritmeerd door bakstenen lisenen waartussen eenvoudige rondboogvormige vensters. Blinde koorafsluiting.

Interieur

Bepleisterd en egaal geschilderd, oorspronkelijk met neoclassicistische decoratie, in 1960 werd het koor decoratief beschilderd. Inkomportaal, vroegere basis van vieringtoren, met vier nog zichtbare spitsboogvormige doorgangen. Schip geritmeerd door rondboogarcade van scheibogen op heden gemarmerde Toscaanse zuilen op veelhoekig basement en met lijstkapiteel. Middenbeuk onder witgepleisterd tongewelf. Zijbeuken met gepleisterde gedrukte kruisgewelven aanzettend op wandpilasters. Koor beschilderd met talrijke religieuze symbolen tegen een rode achtergrond, naast de vensters de vier evangelisten, in apsis engelfiguren. Koorgewelf beschilderd met calvarie, God de Vader en aanbiddende engelen, halve koepel boven koorafsluiting met geschilderde gordelbogen met acanthusranken waartussen engelen en het Lam Gods; gesigneerd en gedateerd Oscar Hoge, 1960.

Zes glasramen met figuratieve voorstellingen: Onze-Lieve-Vrouw schenkt de rozenkrans aan de Heilige Dominicus Guzman, 1883; de Heilige Familie, 1897; De Wurging van de Heilige Godelieve, 1906, van J. Dobbelaere; De Goede Herder, 1936; Heilig Hart, 1907; Heilige Adrianus, gedateerd en gesigneerd, 1960, Olivier Ganton (Gent), naar ontwerp van O. Hoge.

Schilderijen: "Heilige Adrianus" boven het hoofdaltaar; "Onze-Lieve-Vrouw schenkt de schapulier aan de Heilige Simon Stock", van Jozef Pauwels (Gent), 1847 boven zuidelijk zijaltaar; Heilige Hubertus, boven noordelijk zijaltaar gesigneerd en gedateerd van Th. De Heuvel (Eeklo) van 1848.

Beeldhouwwerken: Houten beeld van de Heilige Adrianus boven het hoogaltaar, geschonken door ridder K. Stroo (Eeklo); twee wit geschilderde houten beelden op sokkel van de Heilige Petrus en de Heilige Paulus, aan de pilasters in het koor; tien witte plaasteren heiligenbeelden op sokkels, opgehangen aan de muurpilasters tussen de vensters; kruisbeeld, polychrome beelden van Het Heilig Hart van Onze-Lieve-Vrouw en het Heilig Hart van Jezus, in lichtkrans op houten sokkel; polychrome beelden van Heilige Antonius, Heilige Theresia van Lisieux, Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes geschonken door de familie De Vadder na de bevrijding van 1918; beeld van de lokale kunstenaar Serafien Goethals van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart op het Onze-Lieve-Vrouwealtaar en beeld van Heilige Adrianus.

Meubilair: Houten portiekaltaren, gepolychromeerd en verguld. Hoofdaltaar toegewijd aan Heilige Adrianus, door architect - beeldhouwer Karel Bruggeman, geschonken in 1860 door ridder Stroo uit Eeklo; zuidelijk zijaltaar van Onze-Lieve-Vrouw; noordelijk zijaltaar van Heilige Hubertus, circa 1850. Twee eiken koorbanken uit 19de eeuw. Communiebank, eik, met negen panelen met gesculpteerde zinnebeelden en motieven, uit midden 19de eeuw, één der panelen is hergebruikt in nieuw altaar. Preekstoel vervaardigd door Petrus Johannes Vyncke, geplaatst in 1828, bij de bouw van de nieuwe kerk herplaatst; in 1960 aangebrachte symbolische voorstellingen van de vier evangelisten en de Pelikaan die zijn jong voedt op de kuip, eiken beeld onder de preekstoel, allegorie van het Geloof; hekwerk rond de preekstoel geplaatst in 1861. Vier biechtstoelen: een rijkelijk gesculpteerde eiken biechtstoel uit de 17de eeuw met op het middenvak voorstelling van "doek van Veronica" (zuidbeuk); een biechtstoel met cartouche van Heilige Petrus en inscriptie "Gejont door heer ende mr Andries Hemerick 1732" (noordbeuk), twee gelijke biechtstoelen in noord- en zijbeuk met in midden Heilige Geest in de gedaante van een duif, de biechtstoel in de noordbeuk is een kopie van 1960. Kerkmeestersbanken in de zijbeuken uit de 18de eeuw. Het 18de-eeuws orgel uit de oude kerk, werd vernieuwd circa 1906 door de firma Anneesens en in 1959 door de firma Loncke (Esen), eiken orgelkast uit het midden van de 18de eeuw, gerestaureerd in 1959 en 2004. De balustrade van het doksaal dateert dezelfde periode. Marmeren en arduinen doopvont met koperen deksel, volgens een inscriptie in de rand geschonken door Matthias Valcke (1597-1662) in 1662. Geschilderde kruisweg gesigneerd en gedateerd door J. Van Haeren (Gent) van 1838.

In de rechter muur van het inkomportaal is de enige oude grafsteen uit de oude kerk, grafsteen van pastoor Joets, verwerkt. In de doorgangen naar de doopkapel en de Heilige Godelievekapel, bevinden zich de grafzerken van de familie Willems.