Wederopbouwkerk gelegen in omringend, trapeziumvormig kerkhof met beukenhaag, bewaarde grafmonumenten vanaf de jaren 1920, enkele oorlogsdoden en een eenvormig perk voor de oudstrijders, tevens enkele graven van het Gemenebest (Tweede Wereldoorlog).

Geschiedenis van de kerk

Tussen 1853 en 1857 wordt te Houthulst een parochie- en dorpsstructuur opgericht. In 1857 wordt Houthulst een onafhankelijke parochie met een eigen kerk, nadat de parochie Klerken een deel van zijn grondgebied had afgestaan. De neogotische Sint-Jan Baptistkerk wordt in de periode 1857-1868 gebouwd naar ontwerp van provinciaal architect Pierre Buyck (Brugge), cf. bewaarde 'eerste steen' in de huidige kerk (in 2004 teruggevonden als dorpel van wederopbouwhuis in de Neerloopstraat). Inscriptie: "TEN JARE 1858 DEN 21 OCTOBER LEGENDE (sic) ZYNE HOOGWD J. BTN. MALOU BISSP VAN BRUGGE DEN EERSTEN STEEN DEZER KERK VAN HOUTHULST DOOR DEN HR. J. PUS. CASSIERS SENATEUR EN ZYNE ECHTGENOOTE MEVW CAROLINA MARKGRAVINNE DE PATTIN." Pseudobasilicale kerk met westtoren en -portaal, geprononceerd transept.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt de kerk volledig verwoest. De kerk wordt in 1920-1923 heropgebouwd naar ontwerp van architect Jozef Viérin (Brugge). Dit gebeurd op een nieuw gecreëerd perceel (zie straatinleiding), rond de kerk bevindt zicht het 'nieuw kerkhof', aan de overkant van de straat is een gedeelte van het 'oud kerkhof' bewaard. De wederopbouwkerk refereert niet aan de vooroorlogse kerk: er wordt geopteerd voor de regionale baksteenarchitectuur gelinkt aan een neoromaanse vormentaal, georiënteerde kerk op kruisvormig grondplan met noordtoren in de oksel van (zij)beuk en transept.

In maart 1945 lopen Houthulst en omgeving zware schade op door een ontploffing in het nabijgelegen DOVO. Herstel van oorlogsschade aan o.m. de glasramen.

Beschrijving van de kerk

De plattegrond ontvouwt: driebeukige pseudobasilicale kerk met beuk van vier traveeën, quasi-vrijstaande vierkante noordtoren tegen de noordbeuk aan, rond traptorentje, transept van twee traveeën (deels fungerend als zijkoren), koor van één travee met rechte sluiting. Ten noordoosten, langgestrekte sacristie. Vooruitspringend laag westportaal, gelijkaardig portaal voor de toren.

Materialen: gele baksteenbouw onder leien zadeldaken en spits. De neoromaanse vormentaal uit zich onder meer in de gekoppelde rondboogvensters op doorgetrokken afzaat, de rondbogige galmgaten met stenen deelzuiltje, rondboogfries, oculi. Westgevel met vooruitspringend portaal waarboven vijf rondboogvensters, boven het middenste venster bas-reliëf met voorstelling van Johannes-de-doper. Geveltoppen afgeboord met baksteenlijst; bovenste stuk telkens driehoekig afgelijnd, met top- of kruisbekroning, invulling van dit veld met metselwerk in dambordpatroon, oculus. Voorts overhoekse steunberen met versnijdingen, ter hoogte van het zuidelijk transept versierd met stenen engel.

Interieur: sober witgepleisterde pseudobasilicale kerk met rondbogige scheibogen op vierkante pijler, ter hoogte van het transept op natuurstenen zuil, vensters in geriemde bakstenen omlijsting. In linker zijbeuk, doksaal met orgel. Hoofdaltaar onder baldakijn met keramische tegels, erboven roosvenster met vier oculi.

Een aantal gedenkplaten en glasramen herinneren aan de Eerste Wereldoorlog. Grote rechthoekige houten gedenkplaat in dito omlijsting ter herinnering aan de militaire slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog en de militaire en burgerlijke slachtoffers en de politieke gevangenen van de Tweede Wereldoorlog; inlegwerk in kruisvorm, de namen in vergulde letters zijn alfabetisch gerangschikt. Drie glasramen boven het portaal ter herinnering aan het '3/23'ste en '4/24'ste linieregiment en het 7de, 1ste en 13de artillerieregiment: de heilige Ursula, Sint-Joris met de draak, de heilige Barbara met toren telkens geflankeerd door het jaartal "1914-1918", erboven telkens gekroonde kentekens of wapenschilden van de genoemde regimenten.