erfgoedobject

Sint-Janshospitaal

bouwkundig element
ID
82360
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/82360

Juridische gevolgen

  • omvat de aanduiding als beschermd monument Sint-Janshospitaal
    Deze bescherming is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Sint-Janshospitaal
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Sint-Janshospitaal - Memlingmuseum. Hospitaaldomein palend ten oosten aan de Maria- en Heilige-Geeststraat, ten zuidoosten aan de Reie, ten zuiden aan het Zonnekemeers, ten westen aan de Oostmeers, ten noorden aan de Goezeputstraat.

Opgericht in de 12de eeuw op laaggelegen graslanden, tegenover de Onze-Lieve-Vrouwekerk, naast de Mariapoort en net binnen de omwalling van 1127-1128. Doelgerichte aanleg, enerzijds aan de Reie en de in 1856-1859 gedempte Reie-arm, anderzijds vlakbij de oudste stadskern aan de Oude Burg en aan de belangrijke handelsweg leidend van Gent en Kortrijk via de Steenstraat naar het noorden. Tussen de 14de eeuw en 1788 aan noordzijde begrensd door het in de Goezeputstraat gelegen klooster van de franciscaanse derde ordezusters die zich sinds 1391 voornamelijk toelegden op het verplegen van armen en zieken. Circa 1778 verlaten ze wegens plaatsgebrek de site; de kloostergebouwen worden als eigendom van de (Oostenrijkse) Staat gesloopt in het vierde kwart van de 18de eeuw.

Van het oorspronkelijk goed van circa vier hectare groot, lag vermoedelijk een belangrijk deel van de gronden buiten de 12de-eeuwse omwalling, het hospitaal bezat daarnaast nog eens vier hectare grond ten zuiden van het Zand en talrijke gronden en landerijen buiten de stad. 

Marcus Gerards (1562) tekent de site met ziekenzalen, broeder- en zusterklooster, nutsgebouwen en kruidentuin, voorts een ommuurde tuin met kerkhof met ingang aan de Oostmeers en een 15de-eeuws kerkhofkapelletje. De plattegrond van 1837 toont ongeveer dezelfde situatie met onder meer brouwerij, bakkerij, schuren en een uitgestrekte boomgaard en moestuin. Deze maken in de tweede helft van de 19de eeuw plaats voor het nieuwe ziekenhuiscomplex.

De afbakening van het gebied, circa drie hectare, is tot op heden ongewijzigd. Het volledig afgesloten domein is toegankelijk aan de Mariastraat via poortgebouw, via de parking van het Zonnekemeers, aan de Oostmeers via een tudorboogpoort en via twee kleinere ingangen aan de Goezeputstraat.
Heden archeologisch museum, bureaus en ateliers van stadsdiensten, Memlingmuseum en klooster respectievelijk liggend aan de Heilige-Geeststraat, aan de Mariastraat en de Reie.

Centraal plein met park en parking: aan oostzijde palen hieraan de 19de-eeuwse ziekenzalen, aan westzijde de gebouwen van de Dienst Infrastructuur en Ruimtelijke Ordening, namelijk Oostmeers 17, met links en rechts achterbouwen van huizen aan de Oostmeers en aan noordzijde van de Goezeputstraat, in de zuidwesthoek ligt het complex van de verpleegstersschool namelijk Zonnekemeers. Door de bouw van de 19de-eeuwse ziekenzalen ontstond aan de oostkant een binnenplein, heraangelegd in 1999, onder meer met een middeleeuwse kruidentuin. De site vervult heden meerdere functies: cultureel namelijk musea, bestuurlijk namelijk stadsdiensten, sociaal-cultureel namelijk kunstencentrum Sint- Jan, religieus namelijk augustinessenklooster, onderwijs namelijk verpleegstersschool.

Circa 1150 (?): opgravingen in 1983 en 1997 wijzen op bestaan van een eerste rechthoekige zaal met langsgevel aan de Mariastraat en dus nok parallel aan de straat.
1188: oudst bewaard document met reglement van een reeds bestaande gemeenschap.
Circa 1234 (volgens dendrochronologisch onderzoek): bouwen van de romaanse toren en middelste ziekenzaal haaks op de eerste zaal.
1227-1228: regeling getroffen door bisschop Walter de Marvis in verband met parochiale rechten tussen het hospitaal en het Onze-Lieve-Vrouwekapittel.
1268 (volgens dendrochronologisch onderzoek): bouwen van de noordelijke ziekenzaal met aansluitend de kerk toegankelijk vanuit de ziekenzaal.
1285-1290 (volgens dendrochronologisch onderzoek): bouwen van de zuidelijke ziekenzaal.
tweede helft 13de eeuw: bouwen van broederklooster en eerste huis aan zuidzijde van de kloostergang.
1310: bouwen van een brouwerij.
1336: uitbreiding en wijding van het bestaande kerkhof.
1413: bouwen midden op het kerkhof van een gotisch, eenbeukig kerkhofkapelletje met transept.
eerste helft 15de eeuw: bouwen van de Sint-Corneliuskapel.
1459: overgang van de lekengemeenschap naar reguliere gemeenschap verder gebaseerd op de regel van de Heilige Augustinus.
1503: bouwen van het portaalgebouw van de apotheek van het broederklooster en kort nadien van de kloostergang + tweede huis aan de zuidzijde ervan.
1539-1544: oprichten van het zusterklooster met uitbreidingswerken tussen 1540-1560, eerste kwart 17de eeuw en 1685.
Midden 16de eeuw: de broeders verlaten het klooster, de zusters nemen bestuur en administratie over.
Circa 1637: vernieuwing van het kerkinterieur.
1643: vestigen van een apotheek in het voormalige broederklooster.
1685: toevoegen van de kapittelzaal aan het zusterklooster.
1796: toewijzen van het beheer aan "De Commissie voor de Burgerlijke Godshuizen". De werking van het hospitaal blijft behouden.
1817: inrichten van een kraaminrichting in het huidige pand Mariastraat 36, heden archeologisch museum.
1820: kerk wordt afgesloten van de nu gecompartimenteerde ziekenzalen.
1856-1858: bouwen van nieuwe ziekenzalen naar ontwerp van architect I. Alleweireldt (Brugge). Daartoe moeten brouwerij, tuin, kerkhof en het kapelletje verdwijnen. Van het plan om de oude nu leegstaande ziekenzalen af te breken wordt afgezien. In de loop van de 19de eeuw worden de zalen onder meer gebruikt als stapelruimte. De kerk blijft in gebruik tot 1984.
1857: de gevels van de middelste en zuidelijke ziekenzaal worden gedeeltelijk hersteld naar ontwerp van architect I. Alleweireldt (Brugge).
1884-1892: op de bleekweide van het Begijnhof wordt aan de nieuw aangelegde Professor Dr. J. Sebrechtsstraat een kliniek voor terminaal zieke vrouwen gebouwd naar ontwerp van architect L. Delacenserie (Brugge).
1895-1913: grondige restauratie van de middeleeuwse ziekenzalen, toren en broederklooster naar ontwerp van architecten C. De Wulf, L. Delacenserie (Brugge) en J. Coomans (Ieper). Soms historiserende aanpak waarbij een eenheid van stijl wordt nagestreefd.
1908-1910: bouwen van de kraamkliniek namelijk Oostmeers 17 naar ontwerp van architect A. De Pauw (Brugge).
1913: achter de gevels van Mariastraat 36 oprichten, ten behoeve van oogkliniek, van neogotische gebouwen naar ontwerp van A. De Pauw (Brugge).
Jaren 1920: ernaast oprichten van gebouwen voor neus- oor- en keelziekten naar ontwerp van architect J. Viérin (Brugge).
1935-1940: ombouwen van kliniek aan de Professor Dr. J. Sebrechtsstraat tot Minnewaterkliniek als onderdeel van het Sint-Janshospitaal; aanleggen van een verbindingsweg met viaduct over Zonnekemeers.
1939: onderbrengen van onder meer schilderijen van H. Memling in de kapittelzaal van het zusterklooster en openstellen voor het publiek.
1949-1961: plannen om de historische ziekenzalen als museum in te richten leiden tot restauratiewerken van de Reiegevel en het interieur naar ontwerp van architect J. Verbeke (Brugge), onder meer plaatsen van dakkapellen in de kerk. Verdeling van de ruimte omwille van het verdere gebruik door het klooster van ziekenzalen en kerk: slechts het oostelijke deel van de zuidelijke zaal wordt als museum ingericht.
1972: overbrengen van de apotheek naar andere locatie; oude apotheekgebouwen worden bij het museum gevoegd.
1976: verhuis van het Sint-Janshospitaal naar een nieuw gebouw op Sint-Pieters. Geleidelijke afbraak van gebouwen uit derde kwart van de 20ste eeuw en aanleg van park en parking.
1978: onderbrengen van de Dienst Infrastructuur en Ruimtelijke Ordening in de voormalige kraamkliniek aan de Oostmeers.
1979-1985: restauratie naar ontwerp van architect L. Vermeersch (Brugge) en gedeeltelijke herinrichting van de historische gebouwen als museumruimten. Ontdekking van drie 14de- en 15de-eeuwse grafzerken hoofdzakelijk gesitueerd in de zuidelijke ziekenzaal. De schilderijen van H. Memling krijgen een plaats in de kerk en Sint-Corneliuskapel. Onderbrengen van de dienst archeologie en enkele museumdiensten in de gebouwen aan de Mariastraat.
1986-1994: restaureren van alle gevels van het oude hospitaal naar ontwerp van architect L. Vermeersch (Brugge).
1991: verwijderen van parasietgebouwen en renovatie van het 19de-eeuwse hospitaal naar ontwerp van architect P. Salens (Brugge), vervangen van de westvleugel door onthaalcentrum naar ontwerp van architect L. Vermeersch (Brugge), creëren van een Reie-inham aan oostzijde, in gebruik nemen door N.V. Kunstencentrum Sint-Jan.
1996-2001: volledige restauratie van interieur en bedaking van de oude ziekenzalen naar ontwerp van architect L. Vermeersch (Brugge), zalen en kerk worden weer één ruimte, afbraak van dakkapellen van de kerk, voorzien van museale infrastructuur naar ontwerp van tentoonstellingsarchitect P. Vandebotermet (Kersbeek-Miskom); glazen onthaalruimte en museumshop naar ontwerp van architect L. Vermeersch (Brugge). Belangwekkende opgravingen geven informatie over onder meer: gedeeltelijke situering van de vroegste ziekenzaal, oud riolenstelsel uitmondend in de Reie, alkoven rustend op bakstenen funderingen teruggaand tot 13de-14de eeuw, 14de-eeuwse vloerfragmenten van ceramiektegels op de begane grond en zolder van de zuidzaal, enkele 17de-en 18de-eeuwse grafkelders.
1997: onderbrengen van het archeologisch museum in gebouwen Mariastraat 36.

  • Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, archief, dossier DW000120.

Bron: GILTÉ S., VANWALLEGHEM A. & VAN VLAENDEREN P. 2004: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Brugge, Middeleeuwse stadsuitbreiding, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 18nb Zuid, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Gilté, Stefanie; Vanwalleghem, Aagje; Van Vlaenderen, Patricia
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Aanhorigheid en loods bij Sint-Janshospitaal

  • Omvat
    Kraamkliniek van het Sint-Janshospitaal

  • Omvat
    Oogkliniek en neus-, oor- en keelkliniek met bijgebouwen

  • Omvat
    Sint-Janshospitaal - Broederklooster

  • Omvat
    Sint-Janshospitaal - Kruisweg met Calvariegroep

  • Omvat
    Sint-Janshospitaal - Middeleeuwse ziekenzalen

  • Omvat
    Sint-Janshospitaal - Ziekenzalen van 1856-1864

  • Omvat
    Sint-Janshospitaal - Zusterklooster

  • Is deel van
    Mariastraat (Onze-Lieve-Vrouwekwartier)

  • Is deel van
    Oostmeers


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Sint-Janshospitaal [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/82360 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.