Beschermd cultuurhistorisch landschap

Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek

Beschermd cultuurhistorisch landschap van tot heden ( voorlopige bescherming)

ID
178260
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/178260

Besluiten

Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek
voorlopige beschermingsbesluiten: 12-06-2024  ID: 15424

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Het Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek in Brakel is beschermd als cultuurhistorisch landschap.



Waarden

Het cultuurhistorisch landschap Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek in Brakel (Opbrakel) is van algemeen belang wegens de volgende erfgoedwaarden:

historische waarde

Het Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek is een zeldzaam gaaf bewaard relict van drie verschillende landschapstypes in de Vlaamse Ardennen: oud bos, open kouter en valleilandschap. Het is een typerend voorbeeld van een kleinschalig en continu ontwikkeld traditioneel landschap. De ontginningsgeschiedenis is gekoppeld aan de bodem en het reliëf en is nog leesbaar in het landschap.

Het gebied omvat een historisch oud-boscomplex, Brakelbos, dat verbonden was en deels nog is met de andere bossen in de Vlaamse Ardennen. Het bos is een relict van het vroegmiddeleeuwse Kolenwoud en werd voornamelijk beheerd als hakhout met overstaanders. Het werd in de 19de en 20ste eeuw grotendeels omgezet naar hooghout. In Brakelbos komen waardevolle bronzones en oudbosflora voor. Vanaf de 19de eeuw werd het bos een toeristische trekpleister, onder andere omwille van het reliëf en de schoonheid van de natuur in de Vlaamse Ardennen, zoals beschreven in de toenmalige literatuur. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de meeste bomen in Brakelbos gekapt, waardoor veel bosbestanden in het huidige bos een gelijkjarig aspect hebben met ideale omstandigheden voor de bloei van boshyacint. Ook deze voorjaarsbloei draagt sterk bij tot de recreatieve waarde van het bos. In het bos zijn er verschillende wegen aanwezig, onder andere relicten van het 19de-eeuwse bosbeheer.

Ten noorden van het Brakelbos ligt de open kouter rond de 14de-eeuwse hoeve Hof ten Bossche. De historische configuratie van hoeve en kouter is al vele eeuwen grotendeels ongewijzigd. De hoeve ligt op de heuvelrug en vormde de kern van de gelijknamige heerlijkheid van waaruit ook het Brakelbos werd beheerd. In de 17de eeuw was het Hof ten Bossche uitgegroeid tot één van de grootste landbouwexploitaties in de regio. Het 17de-eeuwse boerenhuis, met restant van een gedenksteen, getuigt nog van deze bloeiperiode. Hof ten Bossche bleef tot in de 19de eeuw een voor de regio belangrijke pachthoeve van waaruit het beheer van het omringende landschap en een intensief bosbeheer gebeurden.

De historische waarde schuilt ook in de relatie met de geknikte gekasseide toegangsweg, waarvan het tracé minstens teruggaat tot de 17de eeuw maar wellicht nog ouder is. Deze weg loopt verder naar het noordoosten over de kouter.

De vallei van de Sassegembeek vormt een derde onderdeel van het cultuurhistorisch landschap: deze asymmetrische vallei met graslanden en houtkanten is al op 18deeeuwse kaarten herkenbaar als een kleinschalige vallei gekenmerkt door het voorkomen van graslanden met een langdurig en continu gebruik als hooi- of graasweide, omgeven door relicten van een bocagelandschap. Ze vormt een relict van het voormalig beheerde valleilandschap met bocage in de Vlaamse Ardennen.

In de vallei zijn historische wegenstructuren aanwezig. De wegtracés zijn vaak onverhard, deels gekasseid en worden soms gemarkeerd door aanpalende houtig erfgoedbeplantingen.

esthetische waarde

Het Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek karakteriseert zich door een zeer gevarieerd landschap met drie componenten die elk hun eigen identiteit hebben. De schoonheid van het landschap komt voort uit de combinatie van natuurlijke processen en elementen en menselijke invloeden. De bronwerking en de geologische geschiedenis heeft het reliëf mee gevormd. De ontginningsgeschiedenis heeft het gebied zijn uniek voorkomen mee bepaald.

Het Brakelbos vertoont door zijn geschiedenis een aantal gelijkjarige beukenbestanden met ideale omstandigheden voor de bloei van boshyacint, wat in het voorjaar, samen met het golvende reliëf in het bos, een gewaardeerd schouwspel geeft. Al sinds het einde van de 19de eeuw wordt de schoonheid van het Brakelbos sterk geapprecieerd door toeristen.

De vallei van de Sassegembeek wordt gekenmerkt door een gevarieerd en semi-gesloten kleinschalig graslandrijk landschap. Het gebied omvat enkele bomen met erfgoedwaarde. De hoeves en landelijke bebouwing in traditionele architectuur zijn qua omvang en schaal in het landschap ingepast.

De hoger gelegen open kouter rond het Hof ten Bossche contrasteert met de lager gelegen valleien met halfgesloten landschap en het Brakelbos.

De context waarin de landschapselementen gelegen zijn versterkt hun erfgoedwaarde. Het geheel van het landschap bezit een hoge belevingswaarde. De aanwezigheid van de grootschalige open kouter, graslanden en bos draagt bij aan de esthetiek van dit typerende Vlaamse Ardennenlandschap. De afwisseling van bossen, graslanden, hoogstamboomgaarden, kleine waterlopen en akkers zorgt voor een harmonieus en gevarieerd beeld.

De hoge visuele aantrekkingskracht van het landschap bestaat ook uit enkele weidse zichten op het kleinschalige bocagelandschap onder meer vanop de kouter rond Hof ten Bossche en vanop de weg Pullem over de vallei van de Sassegembeek.

ruimtelijk-structurerende waarde

Het Brakelbos en omgeving ligt op de noordelijke flank van de restheuvel van de Pottelberg en Modderode. Deze heuvel is onderdeel van een stelsel restheuvels in het zuiden van de Vlaamse Ardennen, waarvan de toppen bebost zijn. Het Brakelbos sluit deze beboste strook in het zuiden van de Vlaamse Ardennen af met een scherpe bosgrens langs de noordzijde, waar de overgang is naar de open kouter rond het Hof ten Bossche. Deze voormalige gesloten pachthoeve is vanouds van ver zichtbaar, fungeert als een baken in het landschap en bepaalt in sterke mate het uitzicht van de omgeving waar de hoevesite historisch mee verbonden is. De vallei van de Sassegembeek contrasteert met de open kouter en het gesloten Brakelbos. Het kleinschalige valleilandschap met een mozaïek van graslanden, houtkanten, (knot)bomenrijen en bosjes, volgt de structuur van de beekvallei.

wetenschappelijke waarde

Het Brakelbos ligt op een door beken ingesneden noordelijke helling van een restheuvel in de Vlaamse Ardennen. De ijzerrijke hooggelegen toppen van deze restheuvels zijn erosieresistenter waardoor ze het reliëf boetseren. Het Brakelbos is een gaaf bewaard en zeer goed ontwikkeld voorbeeld van een bron- en hellingbos. Het bron- en hellingbos met steile hellingen is rijk aan verschillende geomorfologische processen (verglijdingsvlakken, solifluctie, natuurlijke taluds, ...). Het Brakelbos is minstens sinds het einde van de 18de eeuw, en vermoedelijk al sinds de vroege middeleeuwen, ononderbroken bebost gebleven. Op deze bodems is zo een uniek bosgebied ontstaan met een bijzondere fauna en flora waaronder talrijke oudbosplanten en planten van bronbossen. Het Brakelbos biedt door zijn bijzondere beheersgeschiedenis veel potentieel voor wetenschappelijk onderzoek naar oudbossoorten.

De Sassegembeek is geomorfologisch zeldzaam door het voorkomen van kwel- en bronzones, een sterk meanderende beek met stroomkuilen en afwisselende stenige en zandige beekbeddingen. De bijzondere abiotische kenmerken in combinatie met de kenmerken van het kleinschalige gecompartimenteerde landschap in de vallei zorgen voor een typerende fauna en flora.

Er komen houtige beplantingen met erfgoedwaarde voor die bestaan uit onder meer omvangrijke, oude geknotte en gekandelaarde bomen. Deze veteraanbomen hebben holtes, dood hout in de kruin of loslatende delen op de schors die een uniek habitat vormen voor specifieke diersoorten. Door de omvang en hoge leeftijd hebben deze bomen een dendrologische en genetische waarde.


Aanduiding van

Is de omvattende bescherming van

Boerenarbeiderswoning

Pullem 14 (Brakel)
Achterin gelegen boerenarbeiderswoning in de vallei van de Sassegembeek, opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw. De witgeschilderde, verankerde baksteenbouw is gevat onder een pannen zadeldak.


Dorpswoning

Pieter Hoelmanstraat 49 (Brakel)
Aan de straat gelegen dorpswoning uit 1935. Bakstenen dubbelhuis uit twee bouwlagen onder pannen zadeldak. Muurankers met sierlijk geometrisch motief. De muuropeningen zijn bovenaan afgeschuind onder baksteenstrek. Bakstenen erfpijler bij erfoprit.


Drie fladderiepen als knotboom

Koningsweg (Brakel)
De drie fladderiepen staan op de perceelsgrens van een grasland, palend aan een valleibos, op de kruin van een steilrandje van de vallei van de Sassegembeek. De meest zuidelijk boom meet 151 cm, en lijkt te bestaan uit twee vergroeide knotbomen. De middelste meet 94 cm. Beide knotbomen hebben een knothoogte van 2,5m. De meest noordelijk fladderiep is een pruik op een stobbe van 40 cm hoog, die een omtrek van 110 cm heeft op 10 cm hoogte gemeten.


Essenkaphaag

Pieter Hoelmanstraat 35 (Brakel)
Ten oosten van de tuin van Pieter Hoelmanstraat 35 scheidt de kaphaag van gewone es deze tuin van de Ronsweg, een voetweg van de Pieter Hoelmanstraat naar de vallei van de Sassegembeek.


Fladderiep als hoekboom

Koningsweg (Brakel)
De fladderiep staat in de hoek van de (voormalige) perceelsgrens. Recent werd de weideafsluiting enkele meters naar het oosten opgeschoven in functie van het creëren van een nieuwe bosrand. Ten zuidwesten van de geknotte fladderiep staat een opslag van fladderiep op de restant van een oude knotboom.


Geknotte fladderiep als hoekboom

Koningsweg, Steenpaal (Brakel)
De fladderiep in de bosrand staat op een steilrandje van de Sassegembeekvallei. De fladderiep staat in de hoek van drie kadastrale percelen en markeert dus de (voormalige) perceelsgrens. Recent werd de weideafsluiting enkele meters naar het noorden opgeschoven in functie van het creëren van een nieuwe bosrand.


Geknotte tamme kastanjes en relict van kaphaag met fladderiepen

Koningsweg, Steenpaal (Brakel)
De houtkant, met daarin heel zware knotbomen en hakhout van tamme kastanje, staat op een talud op de perceelsgrens van twee weilanden in de vallei van de Sassegembeek.


Hakhout van hazelaar

Koningsweg, Willemsveld (Brakel)
Het hakhout van hazelaar staat op een steilrand in de vallei vande Sassegembeek, tevens een (voormalige) perceelsgrens. Op het zelfde steilrandje staat een geknotte fladderiep.


Historische hoeve Hof ten Bossche

Ronsesestraat 265 (Brakel)
Het Hof ten Bossche is een imposante historische hoeve, die zich situeert in een landschappelijk opmerkelijke omgeving in de zuidwestelijke uithoek van Opbrakel, op de hoge kouterrug nabij het Brakelbos. De geïsoleerde hoevesite is vanuit het westen bereikbaar via een tot voor de hoeve lopende gekasseide toegangsweg waarvan het tracé minstens opklimt tot de 17de eeuw. De kasseiweg passeert langs een bijhorende boomgaard en lager gelegen vijver. De gesloten configuratie van de overwegend gewitte bakstenen hoevegebouwen op gepikte plint gaat minstens terug tot het midden van de 17de eeuw, omvat een architecturaal waardevol gebouwenbestand uit de 17de eeuw, de jaren 1790-1791, 1793 en 1805.


Hof ten Bosscheweg

Opbrakel (Brakel)
De Hof Ten Bosscheweg loopt van bij de gelijknamige hoeve Hof ten Bossche naar het noordoosten over de akkers richting Pullem. De voetweg vormde een alternatieve route voor de steenweg Ronse-Brakel en liep dwars over de kouter.


Hoge knotes

Koningsweg (Brakel)
De hoge knotes staat op een perceelsgrens midden een hooghout populierenbos, op 7 m verwijderd van de voet van het talud. De knothoogte bedraagt 5 m.


Hulst als fetisjboom bij bron Rietfonteintje

Brakelbosstraat, Laaistok (Brakel)
In het Brakelbos bij het Rietfonteintje, één van de bronnen waaruit de Zwalmrivier ontstaat, is een hulst als fetisjboom in gebruik genomen. Kleurrijke linten met boodschappen zijn er opgehangen. Of hier deze rituelen gestoeld zijn op oude tradities kon niet achterhaald worden.


Kaphaag langs voetweg en bosrand

Koningsweg (Brakel)
De kaphaag van voornamelijk haagbeuk bevindt zich in de bosrand van het een bos op de steilrand van de Sassegembeekvallei. De vijf geknotte en zijdelings geschoren haagbeuken en de knotesdoorn staat net ten westen van het pad 'Koningsweg'.


Knotbomenrij

Pullem (Brakel)
Langs de weg Pullem staat een rij knotbomen met 2 knoteiken en 3 knothaagbeuken.


Knotbomenrijen en houtkanten - Sassegembeekvallei

Koningsweg (Brakel)
In de vallei van de Sassegembeek, ter hoogte van een noordelijke uitloper van het Brakelbos ten zuidwesten van Opbrakel, bevindt zich een cluster van knotbomenrijen en houtkanten.


Knoteik in bosrand

Koningsweg (Brakel)
De knoteik staat in de bosrand van een populierenhooghout en een grasland van de Sassegembeekvallei. De knoteik heeft een traditionele knothoogte van 2 m, maar kreeg later een nieuwere knothoogte van 3 m. Er staat een dunnere knoteik 2 m meer ten noorden van deze knoteik, eveneens in de bosrand.


Knotes en knothaagbeuk bij hoeve

Koningsweg 1 (Brakel)
De zware knotes en knothaagbeuk bevinden zich op het erf van de hoeve en staan aan de rand van een talud.


Knothaagbeuk

Koningsweg (Brakel)
De geknotte haagbeuk ligt op de grens tussen bos en grasland, net in het bosperceel met populierenhooghout. De geknotte boom heeft een omtrek van meer dan 2 m.


Knothaagbeuk

Laaistok (Brakel)
De knothaagbeuk bevindt zich aan de rand van een valleibos bij de Sassegembeek. De boom heeft een omtrek van meer dan 2 m.


Knothaagbeuken op steilrand

Koningsweg (Brakel)
De zeer omvangrijke knothaagbeuk bevindt zich op een steilrand ten oosten van het grasland palend aan de Sassegembeek. De boom meet een omtrek van 261 cm (gemeten op een hoogte van 50 cm). De boom staat in een rij met nog vier andere knothaagbeuken op hetzelfde talud.


Knotwilgen langs grasland bij Sassegembeek

Koningsweg (Brakel)
De knotwilgen bevinden zich langs de perceelsgrens van het grasland met de Sassegembeek in het westen, en aan de grens met het populierenbos in het oosten. Ter hoogte van het populierenbos is de afsluiting richting het grasland opgeschoven, zodat de bind- en schietwilgen zich nu net buiten het grasland bevinden.


Kwelgrasland met perceelsrandbeplanting

Willemsveld (Brakel)
Het kwelgrasland en de beplanting liggen tussen Brakelbos en een extensief gebruikt wandelpad ten zuidwesten van Opbrakel. Centraal in de weide ontspringt er een bron. Het microreliëf in het grasland is nog goed zichtbaar.


Livineskruisen

Brakelbosstraat (Brakel)
Wegkruis bij een put met twee bankjes geplaatst in de berm van het westelijk bospad, tussen het kruispunt met twee andere bospaden in het Brakelbos. Groengeschilderd houten kruis onder met zink bekleed houten afdak. Jaartal 1782 ingekerfd onder het verdwenen Christusbeeld.


Oude populierenkloon en knotwilg in weiland

Koningsweg (Brakel)
De twee bomen staan samen in een weiland ten oosten van de voetweg Koningsweg. De opgaande populier is een oude populierenkloon, en meet 430 cm omtrek. De gele bindwilg is geknot en heeft een omtrek van 217 cm.


Paardenkastanje als kapelboom

Brakelbosstraat (Brakel)
Op een plaats waar vier wegen kruisen, in de rand van het Brakelbos en bij een wegkapel, staat boven op een talud een opgaande kapelboom. Het is een paardenkastanje die, met zijn zichtbaar geworden wortel, het talud verstevigt.


Semigesloten hoeve

Pieter Hoelmanstraat 57 (Brakel)
Aan de straat gelegen semigesloten hoeve met U-vormige opstelling. Het oorspronkelijke, 19de-eeuwse woonhuis bewaart rondboogvenstertjes in de halve verdieping. De hoger opgetrokken, noordoostelijke woonvleugel heeft kenmerkende ramen uit de jaren 1930.


Semigesloten hoeve

Pieter Hoelmanstraat 53 (Brakel)
Semigesloten hoeve met U-vormige opstelling, door zijn iets hogere ligging beeldbepalend. De hoeve met boomgaard en tuinperceel werd voor het eerst aangeduid op het Primitief Plan van 1830-1833. Oorspronkelijk éénlaagse woning met aansluitend L-vormige dwarsschuur en verankerde roodbakstenen gevels met uitkragende baksteenfries. Houten kapelletje met Mariabeeld. Aan de westelijke zijde lange stalvleugel.


Semigesloten hoeve en wegkapelletje

Pieter Hoelmanstraat 51 (Brakel)
Hoeve van het semigesloten type, aanpassing en uitbreiding uit de 19de eeuw en begin 20ste eeuw van oudere hoeve. Oprit naar de erftoegang, met rechts aan de straat bijbehorende wegkapel uit 1902 onder grote linde. Boerenwoning van acht traveeën en anderhalve bouwlaag, onder mank zadeldak; wellicht kern van zes traveeën opklimmend tot de tweede helft van de 18de eeuw.


Semigesloten hoeve met twee lindes bij de erftoegang

Pullem 16 (Brakel)
Semigesloten hoeve op het Primitief Plan van 1830-1833 aangeduid als een rechthoekig volume, maar geëvolueerd naar een U-vormige opstelling. De vermoedelijk oorspronkelijke erftoegang is geflankeerd door twee gekandelaarde lindes.


Twee grauwe abelen in bosrand

Koningsweg (Brakel)
Twee grauwe abelen in de bosrand palend aan een weiland in de vallei van de Sassegembeek. De grauwe abeel op perceel 431F heeft een omtrek van 283 cm. De grauwe abeel op perceelsgrens van 430A en 428A heeft een omtrek van 208 cm.


Twee populieren als hoekboom

Laaistok (Brakel)
De twee opgaande populieren staan in de perceelshoek. In elke perceelshoek aan de zijde van de weg Laaistok staat een boom.


Veldkapelletje

Brakelbosstraat (Brakel)
Veldkapelletje, gelegen aan het pad in het verlengde van de straat, bij de rand van het Brakelbos. Op kaart van Opbrakel van 1900 is reeds een kapel aangegeven. Rechthoekige bakstenen pijler met gewitte voorzijde en onder pannen ezelsrug.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek

Opbrakel (Brakel)
Het Brakelbos is een 18de-eeuws boscomplex van vooral beuk als hooghout en gekenmerkt door rechte exploitatiewegen. Ten oosten daarvan loopt de Sassegembeek met hoofdzakelijk regelmatige, kleine percelen meers met perceelsrandbegroeiing. Het Brakelbos ligt op een getuigenheuvel uit het Diestiaan en langs de valleiwanden zijn er verschillende tertiaire ontsluitingen van klei en zand. Er zijn sporen van zavelputten en ijzerzandsteenwinning. De heuvels tellen verschillende bronbossen met bronamfitheaters die de talrijke beekjes voeden waaronder de Sassegembeek-Molenbeek. De vierkantshoeve Hof ten Bossche en het Hof te Fransbeke aan de rand van het bos zijn twee historische ontginningshoeven van de middeleeuwse heerlijkheid Opbrakel.


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Brakelbos met Hof ten Bossche en vallei van de Sassegembeek [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/178260 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.