erfgoedobject

Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye

bouwkundig / landschappelijk element
ID
122163
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/122163

Juridische gevolgen

Beschrijving

Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye of zogenaamd Klein Begijnhof. Werd korte tijd na het Sint-Elisabeth- of Groot Begijnhof opgericht circa 1240. In tegenstelling tot het Groot Begijnhof was het Begijnhof op de "Groene Hoye" (tussen de Hooipoort en de Vijfwindgatenpoort) bestemd voor verarmde edelvrouwen en middenstandsdochters. Aanvankelijk bleef de stichting afhankelijk van de Sint-Jansparochie, doch in het derde kwart van de veertiende eeuw verwierf het begijnhof volledige parochiale rechten. Reeds in 1281 was het Klein Begijnhof volledig ingesloten en ommuurd: in het oosten met de Nederschelde als natuurlijke begrenzing, in het zuiden beschermd door de muur, wal en torens van de derde stadsomwalling, terwijl de grote toegang vanouds gesitueerd was in de muur die het begijnhof aan de Lange Violettestraat afsluit (westen). Tussen 1600 en 1700 werd het begijnhof volledig wederopgebouwd. Heden nog zijn de huizen en conventen gerangschikt rondom een centraal onregelmatig rechthoekig weiland, de zogenaamde dries afgezoomd met linden en haagbeuken terwijl de zuidoostelijke kant ingenomen wordt door de 17de-eeuwse begijnhofkerk. De zogenaamde Achterstraat omringt de noorderhelft van het begijnhof: aanvangend bij de ingang leidt zij met een elleboog en een breuk halverwege tot naast de Schelde. In de zuidoostelijke hoek bevinden zich de Sint-Godelievekapel (zonder nummer), het huis van de Grootjuffer (nummer 235) en de voormalige infirmerie (nummer 237). Enkel de pastorie en onderpastorie waren gesitueerd aan de Lange Violettestraat.

Na de aanvang van de moeilijkheden van de Gentse begijnhoven met de Commissie der Godshuizen in 1838 werden beide laatst genoemde huizen met openbare verkoping bedreigd. Tenslotte werd in 1851 enkel de pastorietuin door de Commissie verkocht voor de oprichting van een rijschool voor de ruiterijkazerne. Het volledige begijnhof werd in 1862 aangekocht door hertog van Arenberg waarbij de oorspronkelijke bestemming van de stichting definitief gevrijwaard werd. De rechten van de Commissie der Godshuizen in de kerk werden door dezelfde weldoener in 1892 afgekocht. Tussen 1860 en 1880 werden huizen en conventen bijgebouwd en wederopgebouwd. De buitenmuur werd op kosten van de hertog van Arenberg in 1866 gerestaureerd. Heden telt het Klein Begijnhof nog zeventien begijntjes die zich volgens de traditie nog steeds wijden aan de verzorging van zieke en bejaarde dames en aan de vervaardiging van borduurwerk. Het steeds toenemend aantal vrijgekomen huisjes en conventen wordt onder meer verhuurd aan alleenstaande of bejaarde juffrouwen en dames, en betrokken door verscheidene onderwijsinstellingen en revalidatiecentra.

Vanaf in de beginperiode van zijn stichting omvatte het begijnhof zeven afzonderlijke conventen die in de loop van de 17de eeuw heropgebouwd werden. Een convent is samengesteld uit verscheidene vleugels en buiten zijn omvang is het heden nog herkenbaar aan zijn ingangspoort die, in tegenstelling tot die van de gewone begijnhofhuisjes, verrijkt zijn met een omlijsting, een of andere bekroning en soms een nis met beeld. De originele benaming van de conventen bleef veelal in licht aangepaste vorm behouden.

Het begijnhof omvat naast het Groothuis, de pastorie en onderpastorie, negentig huizen en zeven conventen. De meeste huizen dateren uit de zeventiende eeuw en vertonen een opbouw van hetzelfde type: eenvoudige bakstenen breedhuizen van twee bouwlagen onder een zadeldak (Vlaamse pannen), op enkele uitzonderingen na met een voortuintje afgesloten door een witgekalkte muur en toegankelijk via een eenvoudig steekboogpoortje met een casement erboven. De verankerde bakstenen lijstgevels tellen drie of vier traveeën, enkele tellen er vijf (nummer 87, 95, 97, 115, 147, 149, 173, 181, 183, 229, 251, 255, 271) en nog andere slechts twee traveeën (nummer 91, 133, 159, 161, 189). De volgende huisjes zijn voorzien van een getrapt dakvenster (nummer 79, 81, 83, 85, 109, 117, 135, 141, 143, 167, 187, 217, 219, 257, 259, 271); andere hebben een dakvenster met puntgevel (nummer 163, 165, 169, 267); waarschijnlijk resulterend van een latere aanpassing zijn de dakkapellen met gebogen afdekking (nummer 191, 195, 241, 243), evenals de houten dakkapellen van nummer 99 en 103. De meeste gevels werden in de loop van achttiende of negentiende eeuw min of meer aangepast, volledig wederopgebouwd ofwel onlangs nog gerestaureerd. Slechts enkele huizen behielden al of sommige van hun zandstenen kruiskozijnen (nummer 95, 111, 165, 185, 189, 191, 195, 197, 199, 241, 243, 267). Aanvankelijk waren de rechthoekige muuropeningen voorzien van sponning, zandstenen hoek- of negblokken en dorpels, ontlast door gekoppelde rollaagjes of alternerend bak- en zandstenen boogstenen. In de meeste gevallen zijn de muuropeningen thans voorzien van bepleisterde omlijstingen zodat de behouden zandstenen elementen aan het oog onttrokken zijn, ofwel werd de zandsteen vervangen door baksteen of natuursteen. Vooral bij vernieuwde vensters en deuropeningen werd beschildering aangewend om zandstenen boogstenen en negblokken te imiteren. Sommige huizen werden volledig opgetrokken in de tweede helft van de negentiende eeuw (bijvoorbeeld nummer 113, 129, 131, 147, 149, 151, 153, 159, 187, 203, 217, 219). Bijna alle huizen dragen een huisnaam, een of andere Heilige of Maria titel, die vermeld staat op een ovale plaat aangebracht op de tuinpoort. Vele vertonen daarbij nog de originele smeedijzeren zeventiende-eeuwse deurraampjes in de vorm van een vierkant roostertje of luikje, een rond geajoureerd plaatje, enkele voorzien van een Christus-monogram. Vernieuwde poortjes (tweede helft negentiende eeuw) dragen een cirkelvormig of een neogotisch deurraampje van gietijzer. Daarnaast komen ook nog vele originele deurknoppen, -kloppers en -sloten voor.

  • Nummer 77. Huis Onze-Lieve-Vrouw Presentatiën.
  • Nummer 79. Huis Sint-Everardus.
  • Nummer 81. Huis Sint-Thomas.
  • Nummer 83. Huis Sint-Lutgardis.
  • Nummer 85. Huis Heilige Macharius.
  • Nummer 87. Huis Heilige Bernardus.
  • Nummer 89. Huis Heilige Ferdinand.
  • Nummer 91. Huis Heilige Norbertus. Hoekhuis met latere haakse voorbouw (18de-19de eeuw).
  • Nummer 93. Huis Heilige Clara.
  • Nummer 95. Huis van den Heiligen Paulus.
  • Nummer 97. Huis van Jezus Johannes.
  • Nummer 99. Huis Heilige Catharina.
  • Nummer 101. Huis Heilige Carolus.
  • Nummer 103. Huis van Sint-Aya.
  • Nummer 105. Huis Sint-Livinus. Met breed getrapt dakvenster (drie treden, zonder topstuk) met twee rechthoekige vensters en een blinde oculus.
  • Nummer 107. Huis Sint-Pharaïldis.
  • Nummer 109. Huis Maria ter Sneeuw. Getoogd poortje met getrapte geveltop (drie treden met topstuk) voorzien van een kleine uitgespaarde rondboognis met Onze-Lieve-Vrouwebeeldje.
  • Nummer 111. Huis Goeden Herder.
  • Nummer 113. Huis Heilige Anna. (ten drieën)
  • Nummer 115. Huis Heilige Rosalie.
  • Nummer 117. Huis Heilige Teresia.
  • Nummer 119. Huis Sint-Elisabeth.
  • Nummer 121. Huis Sint-Alexius.
  • Nummer 112. Huis van de Heilige Drie Koningen.
  • Nummer 125. Huis Jezus-Maria-Joseph.
  • Nummer 127. Huis Jezus van Herodes.
  • Nummer 129. Huis In den zoeten Naam Jezus.
  • Nummer 131. Huis Sint-Jozef.
  • Nummer 133. Huis Heilige Franciscus.
  • Nummer 135. Huis van den Heilige Augustinus. Gedateerd 1698 op een gevelsteen onder het centrale getrapte dakvenster.
  • Nummer 137. Huis van den Heilige Hieronimus. Heden CERAU: Centrum van Research in Architectuur en Urbanisatie.
  • Nummer 139. Huis van Heilige Gregorius.
  • Nummer 141. Huis van Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart.
  • Nummer 143. Huis van Sint-Coleta
  • Nummer 145. Huis van den Heilige Hugo.
  • Nummer 147. Huis goddelijke Voorzienigheid. Zonder voortuin.
  • Nummer 149. Huis van het Heilige Hart van Jezus. Zonder voortuin.
  • Nummer 151. Huis onder de bescherming van Sint-Jozef. Zonder voortuin. (Huis onder de bescherming van Sint-Jozef)
  • Nummer 153. Huis onder de bescherming van Maria. Zonder voortuin.
  • Nummer 155. Huis van den Engel Bewaarder.
  • Nummer 157. Huis Heilige Brigitta. Tuinmuur aan de buitenkant met ingemetselde gesculpteerde statie van de oorspronkelijk vijftiendelige kruisweg uit 1621.
  • Nummer 159. Huyze van Sinte-Monika.
  • Nummer 161. Huis Engelbertus.
  • Nummer 163. Huis Heilige Joannes in de olie.
  • Nummer 165. Huis Loudovicus.
  • Nummer 167. Huis Sint-Cecilia.
  • Nummer 169. Huis van Sint-Sebastianus.
  • Nummer 171. Huis Heilige Thomas van Villa nova.
  • Nummer 173. Huis van den Heilige Cornelius.
  • Nummer 175. Huis Heilige Joannes Baptiste.
  • Nummer zonder nummer. Bereikbaar langs een poortje op het einde van een gang tussen nummers 175 en 179, plaatje met oude huisnaam verdwenen.
  • Nummer 179. Huis Jezus onder de doctoren. Dubbelhuis zonder voortuin gesitueerd langs de Achterstraat. Rechtertravee naast de deur met klein getralied keldervenster in de plint en venster van voutekamer erboven.
  • Nummer 181. Huis Weedom van Maria. Dubbelhuis zonder voortuin gesitueerd langs de Achterstraat.
  • Nummer 183. Huis Maria's geboorte.
  • Nummer 185. Huis Onze-Lieve-Vrouw boodschap. Samen met nummer 187 ver achterin gelegen huis met een kleine afgesloten en een grote gemeenschappelijke niet afgesloten voortuin. Diephuis van drie traveeën met grotendeels gerestaureerde voortrapgevel (zeven treden met topstuk). Niet gerestaureerde achterpuntgevel met muurvlechtingen, rechterzijgevel van twee traveeën met behouden doch gedicht kruiskozijn.
  • Nummer 187. Huis Maria Onbevlekt ontvangen. (Huis Sint-Anna)
  • Nummer 189. Huis Heilige Antonius.
  • Nummer zonder nummer (bij nummer 189). Huis Sint-Modestus.
  • Nummer 195. Huis Sint-Dorothea.
  • Nummer 197. Huis Heilige Antonio.
  • Nummer 199. Huis Heilige Amelberga.
  • Nummer 203. Huis Heilige Anastatius.
  • Nummer 205. Huis Sint-Begga.
  • Nummer 207. Huis Heilige Joris.
  • Nummer 211. Huis van Sint-Joanna.
  • Nummer 213. Huis van Sint-Michael.
  • Nummer 215. Huis van den Engel Gabriël. Ver achterin gelegen diephuis van twee traveeën met gecementeerde tuitgevel.
  • Nummer 217, 219. Huis Heilige Feodora, Huis van den Heilige Ignatius. Gedateerd 1884 door middel van twee cartouchevormige gevelstenen op de getrapte dakvensters.
  • Nummer 221. Huis Heilige Sabine.
  • Nummer 223. Huis Sint-Rosa.
  • Nummer 225. Huis van Onze-Lieve-Vrouw van (onleesbaar). Klein en achterin gelegen diephuis, bereikbaar langs een door een poortje afgesloten brede gang tussen nummer 223 en 227. Gedeeltelijk zichtbare, bakstenen, verhoogde zeventiende-eeuwse topgevel met muurvlechtingen; gepekte plint met smal keldergat onder een rechthoekig venster met sponning. Spiegelboogvormige deur met ronde geajoureerde plaat als deurraampje; getralied rechthoekig bovenlicht. Vierkant bovenvenster, voorheen met bolkozijn, met behouden zandstenen dorpels en hoekstenen.
  • Nummer 227. Huis van de Heilige Valerianus. Half vrijstaand diephuis van twee traveeën. Verankerde bakstenen trapgevel (acht treden met topstuk) met enkelhuisopstand. Behouden zandstenen hoekblokken, negblokken, dorpels en boogstenen. Geveltop met boven elkaar twee zoldervensters en een steigergat.
  • Nummer 229. Huis van Sint-Ursula.
  • Nummer 233. Huis Sint-Felix.
  • Nummer 241. Huis van de Heilige Barbara.
  • Nummer 243. Huis Sint-Judith.
  • Nummer 245. Huis Jezus Maria.
  • Nummer 247. Huis van Sint-Petrus.
  • Nummer 251. Huis van Heilige Bavo.
  • Nummer 253. Huis van Heilige Agnes.
  • Nummer 255. Huis Heilige Hubertus.
  • Nummer 257. Huis van Sint-Filippus.
  • Nummer 259. Huis Heilige Godelieve.
  • Nummer 265. Huis van Heilige Nicolaas.
  • Nummer 267. Huis Heilige Joannes Nipomucenus.
  • Nummer 269. Huis van Heilige Eleonora. Zonder voortuin, gesitueerd in het straatje dat van de ingangspoort naar het binnenplein leidt, evenals nummers 271 en 273.
  • Nummer 271. Huis Maria Magdalena.
  • Nummer 273. Huis Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Hoekhuis op L-vormige plattegrond, gesitueerd naast het poortgebouw en vandaar met een grotendeels geblinde zijgevel van drie traveeën uitziend op de Lange Violettestraat. Twee rechtertraveeën van de voorgevel met half behouden trapgevel (zes treden met topstuk).
  • Archief Klein Behijnhof, nota's Van den Heule L.
  • DELMELLE J. 1973: Abbayes et Béguinages de Belgique, Collection Nouveaux Guides de Belgique, Brussel.
  • HEINS A. 1905: Grilles de vasistas du Petit Béguinage (XVII), Inventaire archéologique de Gand, Gent, 377-378.
  • JOOS L. 1934: Begijnhof O.-L.-Vrouw ter Hoye. Geschiedenis en Gids, Gent.

Bron: BOGAERT C., LANCLUS K. & VERBEECK M. met medewerking van LINTERS A. 1979: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4nb Noord-Oost, Brussel - Gent.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Landschappelijke waarde

Er zijn vier groenzones in het begijnhof: het centraal gelegen binnenplein, de bleekweide in het noordoosten, het park van de grootjuffer in het oosten en de vijf windgatentuin in het zuiden. Daarnaast zijn er ook nog een aantal aanplantingen rondom de kerk.

Het centrale binnenplein is omzoomd door een U-vormige rij Hollandse lindes en zomerlindes en afgeboord met een ijzeren afsluiting. Dit grasplein fungeerde vroeger als centrale weide voor runderen en schapen. Naar verluidt zou de weide ook gebruikt zijn als begraafplaats, maar hier zijn geen relicten meer van te vinden. Centraal door het middenplein loopt een gekasseid dreefje dat aangeplant is met een combinatie van verschillende boomsoorten zoals appel, beuk, Japanse Sierkers, linde, haagbeuk en rode kersenpruim. Uit oude foto's blijkt dat dit oorspronkelijk een bredere lindendreef was.

De bleekweide, een kort gemaaid grasplein bedoeld om linnen te drogen, bevindt zich in de noordoostelijke hoek van het begijnhof, vlak langs de Nederschelde. Op die manier kon het pas gewassen linnen onmiddellijk uitgespreid worden over het grasplein waardoor het, dankzij de werking van zonlicht en zuurstof, een wittere kleur en frisse geur kreeg. Omwille van de functie werden er op een bleekweide geen bomen ingeplant. Ondertussen evolueerde de ruimte van bleekweide naar een groene rustruimte en werden in het noorden 8 notelaars in twee rijen aangeplant. Er werden ook enkele zitbanken en taxussen toegevoegd. Aan de oostrand, tegen de muur, bloeien in het voorjaar narcissen.

Ten zuiden van de bleekweide ligt de tuin van de grootjuffer. Deze evolueerde van nutstuin (moestuin) naar siertuin. Op oude foto's uit de eerste helft van de vorige eeuw, blijkt dat de tuin bestond uit een centraal ovalen gazon met bloemenperken met rondom een pad, rustbank en citrusplanten in potten. Langs de noordzijde werd de tuin beschermd door een rij canadapopulieren. In het noordwesten van de tuin staat ook een kleine kapel. De tuin doet nu dienst als park voor de begijnhofbewoners. De huidige aanleg, volgens plannen van Buro Vyncke & partners, dateert grotendeels van 1998. In de tuin vinden we nog een aantal opvallende bomen terug zoals een opvallende bruine beuk en witte paardekastanje naast het kapelletje. Daarnaast zijn er lentebloeiende sierheesters zoals krentenboompje, Chinees klokje, spierstruik en voorjaarsbes. In de kruidlaag groeien bodembedekkers als bosaardbei en O.L.V.-bedstro, vermoedelijk ooit aangeplante stinzenplanten. 

De Vijfwindgatentuin dankt zijn naam aan de gelijknamige Vijfwindgatenpoort op het Klein Scheldeken, een gracht die langs de zuidrand van het begijnhof liep. De gracht is ondertussen gedempt en is nu een privétuin met parking horende bij het Groothuis. Hier bevinden zich nog de laatste overblijfselen van één van de torens van de poort. Ten noorden van de voormalige gracht bevond zich vroeger de moestuin en boomgaard. We vinden hier nog steeds opmerkelijke soorten zoals een vijgenboom en kweeperen terug. 

De mooiste beplanting van het begijnhof is een nagenoeg intacte rij van 8 gekandelaarde Hollandse Lindes parallel met de oostzijde van de kerk. Voor de hoofdingang van de kerk staan 6 kogelacacia's, 4 oudere en 2 jongere exemplaren. Deze aanplantingen rondom de kerk dateren vermoedelijk van de jaren '50 van vorige eeuw.

Tot slot komen op de begijnhofsite ook een aantal waardevolle muurvegetaties voor: muurbloem (Erysimum cheiri), steenbreekvaren (Asplenium trichomanes) en muurvaren (Asplenium ruta-muraria).

  • D'HAEMERS N. 2014: Bomenbeheerplan Begijnhof O.L.Vr Ter Hoyen Gent, onuitgegeven rapport i.o.v. Peter Vanwalle tuinarchitectuur.
  • VERMANDER C. & VANMOL T. et al. 2011: Landschapsbeheerplan voor het begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-ter Hoyen te Gent - van begijnhof naar uniek historisch woonerf.
  • KINNAER A. & VERDURMEN I. 2021: Terreinbezoek bouwkundige gehelen Gent (Gent) (terreinbezoek op 12 maart 2021).
Auteurs: Kinnaer, Anse
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Sociale woningen

In 1999 werden nummers 79-175 herbestemd tot sociale woningen door de sociale huisvestingsmaatschappij Volkshaard.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Bomenrij van gekandelaarde linden Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye

  • Omvat
    Bomenrij van gekandelaarde linden Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye

  • Omvat
    Convent Heilige Familie of Convent Huyshove

  • Omvat
    Convent Sblonden

  • Omvat
    Convent Ten Langenacker

  • Omvat
    Convent Ter Bruineghem

  • Omvat
    Convent Ter Liefs

  • Omvat
    Groothuis

  • Omvat
    Heilige Grafkapel

  • Omvat
    Infirmerie

  • Omvat
    Kerk Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye

  • Omvat
    Nieuw Convent Heilige Antonius

  • Omvat
    Onderpastorie en pastorie Begijnhof

  • Omvat
    Opgaande bruine beuk bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Opgaande bruine beuk bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Opgaande esdoorn bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Opgaande esdoorn bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Opgaande paardenkastanje bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Opgaande tamme kastanje bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Poortgebouw

  • Omvat
    Sint-Begga Convent

  • Omvat
    Sint-Godelievekapel

  • Omvat
    Treurbeuk bij Klein Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw-Ter-Hoye

  • Omvat
    Tuinkapel

  • Is gerelateerd aan
    Groot Begijnhof

  • Is deel van
    Lange Violettestraat


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/122163 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.