IJzertorencomplex met bedevaartweide. Monumentencomplex bestaande uit de heropgebouwde Pax-poort, restanten van de oude IJzertoren met bijhorende crypte en de eigenlijke IJzertoren.

Geschiedenis van de site

15 augustus 1916: onder het voorzitterschap van Cyriel Verschaeve wordt het 'Heldenhulde-comité' gesticht. Dit comité brengt Keltische kruisen met het opschrift "AVV-VVK" (Alles Voor Vlaanderen - Vlaanderen Voor Kristus) naar ontwerp van kunstenaar Joe English - de zogenaamde heldenhuldekruisjes - op de graven van de gesneuvelden aan.

4 september 1920: de eerste bedevaart georganiseerd door het "Comité voor de jaarlijkse bedevaart naar de graven van de IJzer" vindt plaats te Steenkerke (Veurne). Vanaf dan wordt door het comité jaarlijks een bedevaart naar het IJzerfront georganiseerd.

Mei 1925: op bevel van de militaire overheid worden een vijfhonderdtal heldenhuldezerkjes van de kerkhoven te Adinkerke (Veurne) en Oeren (Veurne) verwijderd. Deze actie roept wrevel op aan Vlaamse zijde en stemmen gaan op om een algemeen IJzergedenkteken te bouwen ter ere van alle Vlaamse gesneuvelden. Na een officiële wedstrijd wordt beslist om het Vlaamse IJzergedenkteken op te richten naar een 'modernistisch' ontwerp van de gebroeders architecten R. en F. Van Averbeke (Antwerpen).

1928: het IJzerbedevaartcomité verzoekt de uitvoerende ingenieur J. De Bondt het oorspronkelijke ontwerp van 32 tot 52 m te verhogen. De bouw van de toren vangt aan in mei 1928.

24 augustus 1930: de IJzertoren wordt tijdens de elfde IJzerbedevaart ingewijd. Tijdens de daaropvolgende bedevaarten worden achtereenvolgens de standbeelden van Renaat de Rudder (1931), Joe Englisch (1932), de gebroeders Van Raemdonck (1933), Lode de Boninge en Frans Van der Linden (1934) naar ontwerp van beeldhouwer Karel Aubroeck (Temse) ingehuldigd.

1936: de crypte in de IJzertoren wordt voor het publiek toegankelijk gemaakt.

1946: na een eerste mislukte aanslag op 16 juni 1945 wordt de IJzertoren in de sfeer van de anti-Vlaamse repressie door onbekenden in de nacht van 15 op 16 maart gedynamiteerd en volledig verwoest.

1948: bovenop de crypte tussen twee overgebleven stompen van de gedynamiteerde toren wordt een groot 'Heldenhuldekruis' opgericht.

1949-1950: met het puin van de oude IJzertoren wordt de Paxpoort naar ontwerp van kunstschilder De Bondt gebouwd. De inhuldiging vindt plaats in augustus 1950. Behalve de brokstukken worden ook de vier monumentale beelden naar ontwerp van Karel Aubroeck gerecupereerd, hersteld en op de hoeken van de Paxpoort aangebracht.

9 februari 1952: het IJzerbedevaartcomité beslist dat de IJzertoren naar model van de voorgaande, maar 34 meter hoger heropgebouwd zal worden op zo'n 150 meter ten zuidwesten van de puinen van de oude IJzertoren. Het ontwerp van de nieuwe toren wordt toevertrouwd aan architect R. Van Averbeke (Antwerpen) en ingenieur A. Monteyne. De aannemer L. Van der Kinderen (Bazel-Waas) staat in voor de uitvoering.

1958: de nieuwe crypte wordt ingewijd.

1965: inhuldiging van de nieuwe IJzertoren.

14 februari 1987: het IJzertorencomplex met IJzertoren, Paxpoort, crypte en omliggend domein worden bij decreet uitgeroepen tot "Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding".

1992: het IJzertorencomplex met bedevaartweide wordt bij M.B. beschermd als dorpsgezicht, de Pax-poort, restanten van de oude IJzertoren met bijhorende crypte en de eigenlijke IJzertoren worden beschermd als monument.

Circa 1994-1999: restauratie van de IJzertoren en de Paxpoort naar ontwerp van architect R. Vereecke (Oostende) en het studiebureau J. Blontrock (Oudenburg); restauratie van de crypte naar ontwerp van architect J. Mortier (Cel Monumenten en Landschappen, Brugge) en architect R. Vereecke (Oostende).

1998: het IJzertorencomplex wordt door de Verenigde Naties erkend als "Internationaal Vredescentrum".

Beschrijving

Zogenaamde Paxpoort of poort van de Vrede. Monumentale toegangspoort in 1949-1950 gebouwd met betonnen brokstukken van de in 1946 gedynamiteerde IJzertoren. Rechthoekige plattegrond met centrale spitsboogvormige toegang bekleed met gele baksteen. Basis eveneens afgewerkt met dambordpatroon in gele baksteen. Boven de toegang in monumentale zwarte letters het opschrift "PAX". Onder de doorgang twee uitgebouwde nissen met vier ijzeren doornenkronen en op de zijkanten geschilderde Vlaamse leeuwen. Op de korte zijden van de poort, twee monumentale bakstenen kruisen opengewerkt met ijzeren ramen en op de begane grond een metalen toegangsdeur met gestileerde leeuwenkop en de letters "AVV-VVK". Onder de dwarsarmen van de kruisen zijn de vier gerecupereerde en gerestaureerde beelden naar ontwerp van beeldhouwer Karel Aubroeck (Temse) opgesteld. Rechts voor de Paxpoort: gedenksteen van Joe English. Kleine rechthoekige gedenksteen naar ontwerp van beeldhouwer Karel Lateur met in hoogreliëf de voorstelling van twee vrouwen in lange gewaden. De ene houdt een schilderspalet in de hand, de andere een kruis. Bovenaan uitgehouwen kruis met de letters "AVV-VVC" en gebeeldhouwde 'blauwvoet'. Op de sokkel het opschrift "JOE ENGLISH R.I.P.".

Ruïne van de oude IJzertoren en bijbehorende crypte. Gerestaureerde achtzijdige bakstenen basis van de voormalige crypte. Gedeeltelijk overdekt met een hedendaagse hemisferische betonkoepel gedragen door twee rijen conische betonpijlers naar ontwerp van architect J. Mortier (Cel Monumenten en Landschappen, Brugge). In de muur zijn nissen uitgespaard waarin heldenhuldezerkjes zijn aangebracht. Te midden van de crypte tussen twee hoogoprijzende restanten van de oude IJzertoren, monumentaal betonnen blok met het opschrift "hier liggen hun lijken als zaden in 't zand hoop op de oogst, O Vlaanderenland". Daarboven monumentaal witgeschilderd heldenhuldekruis met in het zwart het opschrift "AVV VVK" en een 'blauwvoet'.

Aan de basis van de ruïne van de oude IJzertoren, zogenaamd "Kruis van Nieuwpoort". Houten kruis met ijzeren Christusbeeld afkomstig uit de puinen van de stad Nieuwpoort en in 1937 in de crypte ondergebracht. Binnenin de crypte eveneens de graven met heldenhuldezerkje van o.m. R. de Rudder, J. De Winde, B. Willems, F. Van der Linden, J. English, F. Kusters, F. Deprez, de gebroeders Van Raemdonck, ... ; een heldenhuldezerkje "AAN AL WIE VIEL VOOR VLAANDEREN" en een gedenksteen aan de eerste steenlegging van de oude IJzertoren met het opschrift "E.H.C. Verschaeve legde en wijdde in allen eenvoud den eersten steen op zaterdag 7 juli 1928 feestdag van de H. Cyrillus".

Voorts links van de toegangstrap tot de crypte de zogenaamde "STEEN VAN MERKEM" in 1933 naar de crypte overgebracht. Bij de herovering van het dorpje Merkem (Houthulst) in 1917 schrijven Vlaamse soldaten die opkomen voor de toepassing van de taalwetten als vorm van protest op de blauwe hardstenen dorpspomp in rode verf het opschrift "HIER ONS BLOED, WANNEER ONS RECHT". Rechts van de toegangstrap restant van de bronzen klok "Nele" in 1930 in de oude IJzertoren opgehangen zie opschrift. Ten zuidoosten buiten de crypte, hardstenen gedenkplaat met het opschrift "Door den vredeswil der volkeren en de herinnering aan de oorlogsgruwel 1914-1918 werd in dit jaar 1938 een nieuwe wereldramp voorkomen".
Een lange weg geflankeerd door 22 heldenhuldezerkjes leidt van de crypte in zuidwestelijke richting naar de huidige IJzertoren.

De huidige IJzertoren. Naar boven toe versmallende toren eindigend in een met ramen opengewerkt kruis met korte dwarsarmen en het opschrift "AVV-VVK" in geperforeerd en gemoffeld aluminium. Onderaan op de vier hoeken over verschillende niveaus inspringende kubusvormige baksteenvolumes. Op de meest vooruitspringende volumes de opschriften "NOOIT MEER OORLOG", "NO MORE WAR", "PLUS JAMAIS DE GUERRE", "KEIN KRIEG MEHR" in witte letters. Grote achthoekige basis met parement in Ourthesteen en aan de noordoostzijde vooruitgeschoven betonnen toegangshal langs weerszijden geflankeerd door rechte steektrap. Skeletbouw van gewapend beton met aan de buitenzijde geelbakstenen parement.
Het interieur met 22 verdiepingen is ingericht als het museum "Oorlog-Vrede-Vlaamse Ontvoogding". Op gelijkvloerse verdieping ontvangstruimte en kapel met glasramen van glazenier E. Yoors, onder andere naar ontwerp van kunstenaar Joe English. Voorts klokkenkamer met beiaard en op de 22ste verdieping panoramazaal met tegeltjes met de namen van de talrijke schenkers onder andere het Davidsfonds, de Vereniging van Oud-Strijders en de VTB.