Beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek

Grote Markt met omgeving

Beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek van tot heden

ID
11944
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/11944

Besluiten

Grote markt met deel van omliggende straten en omgeving
definitieve beschermingsbesluiten: 30-06-2014  ID: 5449

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

De Grote Markt met omgeving te Diksmuide, is beschermd als stadsgezicht. De gevels die zich op de grens van de afbakening bevinden en waarvan de rest van het gebouw buiten de afbakening ligt, maken in dit geval geen deel uit van de bescherming.



Waarden

Grote Markt, met aansluitend deel van de Kiekenstraat, Koning Albertstraat, Vrijheidsplein, Sint-Niklaasstraat en omgeving, is beschermd als stadsgezicht omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde, sociaal-culturele waarde

Diksmuide - reeds in de herfst van 1914 bijzonder hard beproefd tijdens de IJzerslag - is één van de drie frontsteden waarin bijna geen enkel gebouw de oorlog overleefde. Hierdoor vormt de stad een belangrijke materiële getuige van de Eerste Wereldoorlog, die de frontstreek jarenlang in zijn greep hield ten koste van honderdduizenden levens.
De in situ wederopbouw van de stad was na de enorme verwoestingen niet vanzelfsprekend, gezien de aanvankelijke scepsis van onder meer de pers. De historiserende wederopbouw wou de getraumatiseerde bevolking haar trots teruggeven. Het pittoresk herbouwde stadscentrum - in het interbellum een altijddurende tentoonstelling van oude-Vlaamse bouwkunde genoemd - staat dan ook in schril contrast met archiefbeelden van totale verwoesting.
De wederopbouw rond de Sint-Niklaaskerk is historisch gelaagd: na de eerste wederopbouw wordt de kerk een tweede maal vernietigd door het bombardement van mei 1940. Na 1945 worden enkel de kerk en een hoekpand nogmaals historisch hersteld. Verder verwijst de toegang tot de schuilbunker (marktplein) naar het oorlogsleed tijdens de Tweede Wereldoorlog.

historische waarde

in casu architectuurhistorische waarde:
Na de totale vernietiging lokt de wederopbouw hevige discussies uit, dit reeds in 1916 met een in Parijs goedgekeurd lijnrichtingsplan. In weerwil van de suggestie van een nieuwe stad naast de puinen, wordt in 1919 beslist tot de in situ wederopbouw. De allereerste bouwactiviteit in 1919 wordt gesymboliseerd door de herdenkingssteen Eerste woning herbouwd na de vernieling (Grote Markt). Prentbriefkaarten tonen de heropgebouwde private panden op de markt zónder stadhuis en kerk, waarvan de herbouw pas volgt in 1923-1925. De Boterhalle vormt in 1928 het sluitstuk.
De stedelijke wederopbouw neemt bijna volledig de vooroorlogse perceelsstructuur over, zoals het grondplan van de markt, de inplanting van stadhuis en kerk, en de openheid van het gekasseide plein. De weinige aanpassingen zijn gericht op de monumentale kerk: de verbreding van de Van Pouckestraat biedt vanaf de markt een zichtas op het transept, en ten westen van de kerk worden een aantal panden vervangen door een pleintje (Kiekenstraat) met zicht op westgevels en toren.
Vanuit poorten worden zichtassen gecreëerd op de kerk- en belforttoren. Het naar vooroorlogs model heropgebouwd poortje (tussen Konijnenstraatje en markt) wordt herhaald in de poortdoorgang van de Boterhalle, en de poorten naar de binnenplaats van het stadhuis. Ook de verspringing van de rooilijnen zorgt voor zichtassen: zo wordt vanuit de Adm. Ronarchstraat - langsheen de oostzijde van het marktplein - de aandacht gericht op een gereconstrueerde trapgevel (hoek Vrijheidsplein).
De gerealiseerde wederopbouw vloeit voort uit de afwijzing van de vooroorlogse witte stad met lijstgevels. Stadsarchitect J. Viérin drukt in twee krachtlijnen het herstel van het middeleeuwse Diksmuide door:
1) Historische reconstructie van de in 1914 nog bewaarde 16de- of 17de-eeuwse panden, in blote baksteen. Viérin staat zelf in voor de stijlzuiverder wederopbouw van de gotische kerk en het burgerhuis 't Gouden Mandeke, en is betrokken bij de herbouw van het huis Pieters (Koning Albertstraat) en de toren van de Boterhalle.
2) Bepleisterde lijstgevels in het vooroorlogse stadsbeeld worden vervangen door een eclectische architectuur geïnspireerd op de regionale Vlaamse renaissance en de baksteengotiek, in blote baksteen.
De wederopbouwstad biedt dan ook een staalkaart van historiserende baksteenstijlen. Het imposante stadhuis met belfort is door architect V. Vaerwyck geïnspireerd op de Vlaamse renaissance. De spiegeling van trapgevels rondom de toegang en het gebruik van natuursteen voor onder meer kruiskozijnen en beeldhouwwerk zorgen voor statigheid. De private panden aan de noordzijde en de westzijde van de markt zijn in volume en historiserende stijl met voornamelijk trapgevels ondergeschikt aan het stadhuis. De zuidzijde van de markt getuigt daarentegen - met niet ver uiteen de Boterhalle met poort en middeleeuwse toren, én de brede neorococo lijstgevel/pilastergevel onder mansardedak, door Viérin herbouwd naar een bewaard 18de-eeuws Veurns pand - van een grote stilistische diversiteit. Ook banken en hotels vormen opvallende panden op de markt. Zo loopt de pilastergevel van de voormalige Bank voor handel en nijverheid (zuidzijde) op in een sierlijke geveltop. De diversiteit van de oostwand van de Koning Albertstraat, aansluitend bij de markt, blijkt onder meer uit volgende opsomming: het gereconstrueerde huis Pieters met trapgevels en aediculanissen, een smalle trapgevel met aediculanis als vrijere interpretatie daarvan, een voormalige pastorie met uitkragende gevel, een lijstgevel in neorococostijl.
Met het modernistische Casinohotel (Grote Markt) zorgt architect H. Hoste voor een stijlbreuk, echter getemperd door het gebruik van baksteen en het volume onder mansardedak. Een afwijkende modernere interpretatie van de traditionele baksteenarchitectuur wordt geïllustreerd door de noordwestelijke, imposante (zelfde nokhoogte als stadhuis) hoekpanden met zwierige kopgevels en metselwerk in dambordpatroon.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Grote Markt met omgeving

Admiraal Ronarchstraat, De Breyne Peellaertstraat, Generaal Baron Jacquesstraat, Grote Markt, Konijnenstraat, Koning Albertstraat, Sint-Niklaasstraat, Torenstraat, Van Pouckestraat, Vrijheidsplein (Diksmuide)
De Grote Markt is een groot rechthoekig, gekasseid marktplein dat de kern van de kleine stad Diksmuide vormt. De meest verzorgde en architecturaal uitgewerkte wederopbouwpanden vindt men aan de Grote Markt en de aanpalende hoofdstraten.

Is de omvattende bescherming van

Bank van Kortrijk

Grote Markt 30 (Diksmuide)
Verankerde trapgevel met rechthoekige muuropeningen gevat in Brugse traveeën (type I) met in de boogvelden rolwerk. Begane grond als gevolg van verbouwing in 1924 naar ontwerp van architect Henri Fonteyne (Brugge).


Bank voor handel en nijverheid

Grote Markt 29 (Diksmuide)
Bank, heropgebouwd in de jaren 1920 naar ontwerp van architect Lucien Coppé, zie signatuur in de plint. Imposant, halfvrijstaand bankgebouw met in- en uitgezwenkte geveltop, bekroond met halfrond fronton. Licht uitkragende bovenbouw op rondbogige ontlastingsbogen van de muuropeningen op de opengewerkte begane grond.


Brouwershuis

Grote Markt 19 (Diksmuide)
Hoekpand, heropgebouwd in de jaren 1920. Bakstenen lijstgevel met uitgewerkt rondboogfries onder de gootlijst. Op de hoek licht vooruitspringende bovenbouw op dito fries met trapgevelbekroning verticaal geleed door middel van overhoekse afgetopte fialen. Opengewerkte begane grond door middel van grote korfboogvormige vensteropeningen.


Burgerhuis

Grote Markt 22 (Diksmuide)
Eenvoudig burgerhuis heropgebouwd in de jaren 1920. Bakstenen trapgevel met rechthoekige muuropeningen in korfboognissen. Vernieuwd houtwerk en verbouwde begane grond.


Burgerhuis

Grote Markt 15 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in 1922 naar ontwerp van architect De Lestré (Brussel). Diephuis met licht vooruitspringende bovenbouw op simili consoles met verankerde bakstenen trapgevel.


Burgerhuis

Grote Markt 16 (Diksmuide)
Sterk verbouwd burgerhuis, heropgebouwd in de jaren 1920. Diephuis met verankerde en verhoogde halsgevel. Begane grond en eerste verdieping grondig verbouwd.


Burgerhuis

Grote Markt 18 (Diksmuide)
urgerhuis vermoedelijk heropgebouwd in 1922, zie vermoedelijke bouwaanvraag op basis van de gelijkenis met de eerste en tweede verdieping.


Burgerhuis

Grote Markt 25 (Diksmuide)
Burgerhuis, heropgebouwd in de jaren 1920. Baksteenbouw met verankerde in- en uitgezwenkte geveltop met gebruik van natuursteen voor decoratieve elementen, onder meer voor voluten, overhoeks fiaal en gebroken fronton.


Burgerhuis

Grote Markt 31 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in de jaren 1920. Breedhuis van drie traveeën met hoogopgaande puntgevel verticaal geritmeerd door bakstenen fialen. Monumentale driezijdige erker in natuursteen op de eerste verdieping met geajoureerde natuurstenen leuning. Gekoppelde muuropeningen.


Burgerhuis

Grote Markt 36 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in de jaren 1920. Eenvoudige bakstenen lijstgevel met rechts vooruitspringende bovenbouw op korfboogfries, uitgewerkt als trapgevel. Rechthoekige muuropeningen gevat in korfboognissen en vensternissen met gekoppelde ontlastingsboog. Vernieuwd houtwerk en verbouwde begane grond.


Burgerhuis

Grote Markt 37 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in de jaren 1920. Breedhuis onder mansardedak met centrale houten segmentboogvormige dakkapel met vleugelstukken. Bakstenen lijstgevel met rechthoekige muuropeningen, horizontale banden in baksteen en verdiepte spiegels op de muurdammen. Bewaard houtwerk met kleine roedeverdeling en accoladevormige lateien en bovenlichten. Volledig verbouwde begane grond.


Burgerhuis

Koning Albertstraat 8 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in de jaren 1920 (gevelsteen niet leesbaar). Traditionele wederopbouwarchitectuur zie onder meer de tuitgevel en de toepassing van Brugse traveeën verwijzend naar de laatgotiek.


Burgerhuis

Vrijheidsplein 2 (Diksmuide)
Burgerhuis na de Tweede Wereldoorlog heropgebouwd naar het model van het pand "De Vischmyn" in zijn toestand van voor de Eerste Wereldoorlog (jaarankers "1621"). Hoekpand met trapgevel aan de zijde van het Vrijheidsplein, aan de zijde van de De Breyne Peellaertstraat drie houten dakvensters met windbord. Verzorgde baksteenbouw zie de trapgevel met gedraaid topstuk en jaarankers "1621", aediculavenster met schelpvormige invulling van het boogveld en fronton, dit laatste als toevoeging ten opzichte van de vooroorlogse toestand.


Burgerhuis

De Breyne Peellaertstraat 3 (Diksmuide)
Burgerhuis heropgebouwd in 1921 naar vooroorlogs model (met uitzondering van de begane grond) naar ontwerp van architect Lucien Coppé (Brugge). Gaaf bewaarde bakstenen lijstgevel met centraal dakvenster als trapgevel. Gootlijst op klossen. Bewaard houtwerk met kleine roedeverdeling in de bovenlichten.


Burgerhuis in eclectische stijl

Grote Markt 10 (Diksmuide)
Imposant eclectisch hoekpand heropgebouwd in 1923 naar ontwerp van architect Jérome Vermeersch (Brussel).


Burgerhuis ontworpen door Karel Poupaert

Generaal Baron Jacquesstraat 4 (Diksmuide)
Klein burgerhuis heropgebouwd in 1922 naar ontwerp van architect Karel Poupaert (Brugge). Eenvoudige bakstenen lijstgevel met centraal trapgeveltje. Bewaard houtwerk met kleine roedeverdeling in de bovenlichten.


Café Normandie

Grote Markt 21 (Diksmuide)
Sobere baksteenbouw met licht overkragende bovenbouw op rondboogfries en trapgevelbekroning met overhoeks fiaal. Opengewerkte begane grond met brede korfboogvormige deuropening langs weerszijden geflankeerd door dito vensteropeningen .


Casinohotel

Grote Markt 1 (Diksmuide)
Casinohotel in de jaren 1920 heropgebouwd naar ontwerp van architect Huib Hoste. De oorspronkelijke vormgeving van dit hotel, volgens M. Smets een voorbeeld van kubistisch formalisme, was heel erg afwijkend ten opzichte van de andere wederopbouwpanden op de Grote Markt.


Decanale kerk Sint-Niklaas

Sint-Niklaasstraat (Diksmuide)
De kerk wordt onder leiding van architect Jozef Viérin in 1923-25 naar vooroorlogs model heropgebouwd. Op 27 mei 1940, één dag voor de capitulatie, bombardeerden de Duitsers Diksmuide met brandbommen, waarbij de kerk praktisch volledig uitbrandde. De daaropvolgende restauratiewerken werden uitgevoerd onder leiding van architecten Jozef en Luc Viérin, Ten westen, pleintje met twee 14de-eeuwse kraagstenen afkomstig uit de vooroorlogse kerk.


Eclectisch burgerhuis

Grote Markt 32 (Diksmuide)
Eclectisch burgerhuis heropgebouwd in 1922 naar ontwerp van architect Albert Devreese (Oostende), zie signatuur in de plint. Bakstenen lijstgevel met ongelijke travee-indeling en grote korfboogvormige muuropeningen op de begane grond.


Herenhuis in rococostijl

Grote Markt 33 (Diksmuide)
Imposant herenhuis in rococostijl, heropgebouwd in 1922. Vermoedelijk naar ontwerp van architect Jozef Viérin (Brugge) met een duidelijke referentie aan een 18de-eeuws pand te Veurne. Naar verluidt woonde arrondissementscommissaris Maes na de oorlog eerst in het huis Zwartenonnenstraat te Veurne en bouwde daarna een kopie op de Grote Markt te Diksmuide, echter met zes in plaats van zeven traveeën. Asymmetrisch dubbelhuis van zes traveeën en twee bouwlagen onder leien mansardedak met houten dakkapellen.


Hoekhuis

Grote Markt 5 (Diksmuide)
Hoekpand heropgebouwd in de jaren 1920. Kort na de eeuwwisseling (woning Beernaert, circa 1908) werd de bepleisterde gevel van dit hoekpand,  "Café de la Paix", vervangen door een uitgesproken neogotische trapgevel met onder meer bakstenen maaswerk in de boogvelden van de spitsboogvormige vensternissen en een driezijdige erker met driepasmotieven.


Hoekhuis

De Breyne Peellaertstraat 7 (Diksmuide)
Hoekpand ter vervanging van een 19de-eeuwse lijstgevel van drie bouwlagen heropgebouwd in 1921, zie datumstenen. Verankerde baksteenbouw met trapgevel met overhoeks topstuk en reminiscentie aan de Brugse travee.


Hoekhuis 't Gouden Mandeke

Grote Markt 7 (Diksmuide)
Eclectisch hoekpand, na de Eerste Wereldoorlog heropgebouwd in 1920, zie datumcartouche, naar ontwerp van architect Jozef Viérin waarbij het gabariet, de travee-indeling, de trap- en tuitgevel van het vooroorlogse, in oorsprong 17de-eeuwse pand werden hernomen.


Hoekhuis met winkel

Admiraal Ronarchstraat 1 (Diksmuide)
Imposant hoekpand uit de jaren 1920. Oorspronkelijk vermoedelijk winkelpand op de begane grond gekenmerkt door grote rondbogige winkelramen.


Hoekhuis met winkel

Generaal Baron Jacquesstraat 1 (Diksmuide)
Sterk verbouwd hoekpand, heropgebouwd in de jaren 1920 en in de plint gesigneerd door de aannemer André Decroos.


Hoekpand met café

Grote Markt 20 (Diksmuide)
Hoekpand met trapgeveltje, heropgebouwd in 1921 naar ontwerp van architect Lucien Coppé.


Hotel

Grote Markt 8 (Diksmuide)
Imposant hoekpand, vermoedelijk hotel, zie opengewerkte begane grond met grote korfboogvormige ramen. Heropgebouwd in 1922 naar ontwerp van architect Verbrugge. Baksteenbouw van drie bouwlagen met op de hoeken opvallende puntgevels op baksteenvoluten en oorspronkelijk met ovale oculi.


Hotel de France

Grote Markt 27 (Diksmuide)
In de jaren 1920 heropgebouwde bakstenen lijstgevel met licht vooruitspringend middenrisaliet bekroond met verankerde tuitgevel en onder de gootlijst afgeboord rondboogfries. Op de eerste verdieping gevelbreed en op de tweede verdieping smaller halfrond balkon met vernieuwde leuning.


Hotel of handelspand

Grote Markt 35 (Diksmuide)
Oorspronkelijk hotel of handelspand heropgebouwd in de jaren 1920, zie blinde puilijst. Bakstenen lijstgevel horizontaal geleed door geprofileerd baksteenfries en opvallend keperboogvormig baksteenfries onder de gootlijst. Centraal dakvenster uitgewerkt als trapgevel met topstuk met een inzwenkende belijning.


Poortdoorgang

Grote Markt (Diksmuide)
Poortdoorgang uit de jaren 1920. Herhaling van een historische poortdoorgang, zie  19de-eeuwse prentbriefkaart. Smal rondboogpoortje met nisbekroning waarin stenen beeld van Sint-Niklaas. Aan de zijde van de Konijnenstraat, beglaasde nis met Mariabeeld en twee geglazuurde tegeltjes met inscripties.


Portierswoning met toren en poort van Boterhalle

Grote Markt 28 (Diksmuide)
Complex bestaande uit de portierswoning van de heden gesloopte Boterhalle, geïntegreerde achtzijdige toren en rechts aansluitende poorttravee, gebouwd circa 1928 naar ontwerp van architecten Jozef Viérin en Lucien Coppé.


Samenstel van burgerhuis en winkel

Grote Markt 3-4 (Diksmuide)
Samenstel van een handelspand en burgerhuis heropgebouwd in 1921 naar ontwerp van architect Remael ter vervanging van een dubbelhuis met bepleisterde lijstgevel.


Samenstel van twee burgerhuizen

Koning Albertstraat 18 (Diksmuide)
Samenstel van oorspronkelijk twee burgerhuizen in spiegelbeeldschema (begane grond nu verbouwd, deuren in uiterste traveeën gesupprimeerd) onder pannen mansardedak met oeils-de-boeuf.


Schuilkelders

Grote Markt (Diksmuide)
Schuilkelders onder de markt van de Diksmuide, tijdens de Tweede Wereldoorlog opgetrokken ten behoeve van de burgerbevolking.


Sculptuur 't Manneke uit de Mane

Grote Markt (Diksmuide)
Dit beeld verwijst naar de volksalmanak die onder deze naam vanaf 1881 werd uitgegeven door "De Swighende Eede" (1880), een geheim genootschap van West-Vlaamse flaminganten onder de bezielende stuwing van Hugo Verriest. Priester Alfons Van Hee was van bij de oprichting tot aan zijn overlijden in 1903 hoofdredacteur van deze almanak. Verguld beeldhouwwerk van 1978 naar ontwerp van beeldhouwer Adhemar Vandroemme op een sokkel met opschrift.


Stadhuis, belfort en politiecommissariaat van Diksmuide

Grote Markt 6 (Diksmuide)
Stadhuis, belfort en voormalig politiecommissariaat van Diksmuide. Het vooroorlogse stadhuis van Louis Delacenserie raakt tijdens de Eerste Wereldoorlog totaal vernield. Bij de heropbouw van het stadhuis in 1923-1925 wordt geopteerd voor een volledig nieuw ontwerp van de architect Valentin Vaerwyck in een eclectische vormentaal met referenties aan de gotiek en de renaissance, met mobilair ontworpen door Luc Viérin.


Stadswoning

Grote Markt 34 (Diksmuide)
Klein breedhuis heropgebouwd in 1922, zie datumsteen. Verankerde bakstenen trapgevel met rechthoekige muuropeningen gevat in korfboogvormige vensternissen met doorlopende waterlijsten. Volledig verbouwde begane grond en vernieuwd houtwerk.


Standbeeld voor Generaal Jacques de Dixmude

Grote Markt (Diksmuide)
Oorlogsgedenkteken met standbeeld voor Generaal Baron Alphonse Jacques de Dixmude, opgericht in 1930 naar ontwerp van Alfred en Antoine Courtens.


Vredegerecht van Diksmuide

Koning Albertstraat 10 (Diksmuide)
Voor de Eerste Wereldoorlog was het vredegerecht ondergebracht in het Stadhuis. Na de oorlog aankoop van twee percelen (1925) gelegen aan de Koning Albertstraat en aan de Grote Markt, waarop respectievelijk het "Huis Pieters" en "'t Groot Sint-Joorishof" (enkel het deel naar de Koning Albertstraat wordt aangekocht) waren opgetrokken.


Winkel

Grote Markt 2 (Diksmuide)
Handelspand heropgebouwd in de jaren 1920. Verankerde bakstenen lijstgevel van drie bouwlagen met geaccentueerd middenrisatliet door middel van een deurvenster met smeedijzeren balkon, een doorlopende bakstenen omrieming en een klokgevel met ovale oculus en gebogen fronton.


Winkel

Grote Markt 11 (Diksmuide)
Voormalig winkelpand, zie de grote verzorgde winkelpui langs weerszijden geflankeerd door een rondboogportaal, heropgebouwd in de jaren 1920.


Winkel

Grote Markt 13 (Diksmuide)
Handelspand heropgebouwd in 1921, zie bouwaanvraag met twee drielichten en linker poorttravee op de begane grond. Eenvoudige verankerde bakstenen lijstgevel met twee dakkapellen uitgewerkt als trapgevels.


Winkel

Grote Markt 14 (Diksmuide)
Klein winkelpand, zie bewaarde bakstenen puilijst. Heropgebouwd in 1921 naar ontwerp van architect Eug. Soete-Devos (Diksmuide). Verankerd bakstenen trapgeveltje met rechthoekige muuropeningen gevat in korfboogvormige vensternissen. Deels bewaard houtwerk met kruisindeling en kleine roedeverdeling in de bovenlichten.


Winkel

Grote Markt 17 (Diksmuide)
Winkelpand heropgebouwd in 1921 naar ontwerp van architect Lucien Coppé (Brugge). Bakstenen verankerde tuitgevel op schouderstukken met rechthoekige muuropeningen gevat in geprofileerde Brugse traveeën (type I).


Winkel

Grote Markt 23 (Diksmuide)
Eenvoudig winkelpand heropgebouwd in de jaren 1920. Verankerde bakstenen klokgevel met overhoeks fiaal en rechthoekige muuropeningen gevat in korfboog- en accoladevormige vensternissen. Vernieuwd houtwerk en verbouwde begane grond.


Winkel

Grote Markt 24 (Diksmuide)
Eenvoudig winkelpand, zie opengewerkte begane grond, heropgebouwd in jaren 1920. Bakstenen lijstgevel met centrale dakkapel met rond fronton en bijna gevelbreed vensterregister in de bovenste bouwlaag.


Winkel

Koning Albertstraat 14 (Diksmuide)
Winkelpand in 1921 heropbouwd naar ontwerp van architect Ludovicus Goormachtigh (Brugge). Lijstgevel over de hele breedte uitgewerkt als verankerde trapgevel met verwijzing naar de regionale baksteenarchitectuur en de Vlaamse renaissance.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.