Geografisch thema

Hasselt

ID
13874
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13874

Beschrijving

Hoofdstad van de provincie, administratief- en handelscentrum, gelegen op de overgang van de Kempen naar Vochtig Haspengouw.

Ontstaan van de nederzetting bij de Helbeek, bijrivier van de Demer; van de oude bewoning op deze plaats getuigen neolithische en Merovingische vondsten. Op de linkeroever der Helbeek bevond zich reeds vroeg een Sint-Quintinusheiligdom (7de - 8ste eeuw); de oudste wegen leiden naar dit heiligdom of naar de beek: Beekstraat (Sint-Jozefstraat), Aldestraat; tot de oudste woonkern behoorde de wijk "Op de Beek" (thans Twee Torenwijk).

Circa 1000, ontstaan van het graafschap Loon als leen van het Duitse keizerrijk; de nederzetting wordt weldra het centrum van dit graafschap, en bij de ontstane woonkernen voegt zich een grafelijk munitio en enkele leen- en laathoven (onder meer Henegauw, Mombeek, Rapertingen, Trekschuren). In 1232 verheffing tot stad door Arnold IV, graaf van Loon, en circa 1281 (?) bouw van de versterkingen, mogelijk gelijktijdig met het uitgraven van de Nieuwe Demer, een kunstmatige aftakking van de Demer, die doorheen de stad werd geleid. Juridisch resorteert de stad intra muros onder het Luiks recht, buiten de muren heerst het Loons recht. Verlegging van het centrum van de stad naar de Grote Markt (eerste vermelding in 1307) en ontwikkeling van een nieuw stratenpatroon in functie van dit nieuwe centrum: de nieuwe wegen leiden van de markt naar de verschillende stadspoorten, zodat een min of meer radioconcentrisch patroon ontstaat: de Maastrichterstraat, een belangrijke aftakking van de handelsweg Keulen-Brugge, naar de Maastrichterpoort, Kapelstraat en Diesterstraat naar de Kuringerpoort, Kempische straat (thans Hoog- en Demerstraat) naar de Kempische poort, Nieuw- of Truyerstraat naar de Nieuwpoort; de Havermarkt ontstond reeds vroeg als marktplaats, naast de Grote Markt; parallel met de stadswal liep de circumeatus, die met stegen verbonden was met de torens van de omheining. Na het aanleggen van de omwalling begonnen verschillende religieuze orden zich in de stad te vestigen.

Het economische leven tussen de 14de en de 16de eeuw werd beheerst door de lakennijverheid; oprichting van een lakenhal op de hoek van de Hoogstraat met de Fruitmarkt, later verplaatst naar de hoek van de Koning Albertstraat met Grote Markt.

In 1366, inlijving van het graafschap Loon bij het prinsbisdom Luik. In de 15de eeuw raakte de stad betrokken bij de Luikse burgeroorlogen tussen de Bourgondisch gezinde partij en de Frans gezinde groep onder leiding van de familie van der Marck: in 1468, inname van de stad door Karel de Stoute, in 1482 door Willem van der Marck, in hetzelfde jaar op hem veroverd door de troepen van Maximiliaan van Oostenrijk, in 1485 inname door Everard van der Marck; bij de verschillende belegeringen werden de versterkingen achtereenvolgens gedeeltelijk vernietigd en weer hersteld. De vesting werd opnieuw ontmanteld bij de bezetting door de Hollandse troepen (1675-1681); in 1705 werd de omwalling volledig gesloopt, op de poorten na, en vervangen door een aarden wal beplant met een dubbele bomenrij.

Tijdens de Franse bezetting (1795) werd Hasselt hoofdplaats van een arrondissement dat ressorteerde onder het departement Neder-Maas. Na de onafhankelijkheid, hoofdstad der beide Limburgen, tot Noord-Limburg in 1839 bij Nederland werd gevoegd.

In 1845 werden de oude wallen omgevormd tot de huidige promenade. Het economisch leven, dat tot de 16de eeuw beheerst werd door de lakennijverheid, ondergaat na het verval van deze industrietak een reconversie naar de bierbrouwerij en later naar de jeneverstokerij, die haar hoogste bloei kent in de 19de eeuw. In 1842-1844 waren in Hasselt vierentwintig stokerijen gelegen, een derde van het totaal aantal stokerijen van Limburg; dit aantal nam in de loop der 19de eeuw nog toe; vanaf de tweede helft van de 19de eeuw groeiden deze bedrijven uit tot produktie-eenheden op industriële schaal; vanaf de jaren 1860 werd ook aan buitenlandse export gedaan. Na aanleg van de spoorweglijn ten zuiden van de stad (1847) en het graven van de kanaalkom ten noordoosten (1858), begon de industrie zich ook buiten de stadskern te ontwikkelen.

De woningbouw was tot midden 19de eeuw beperkt gebleven tot het gebied intra muros, en de oude gehuchten Godsheide (ten noordoosten) en Rapertingen (ten zuidoosten), die zich tot straatdorpen ontwikkelden. De vakwerkbouw bleef vrij lang het stadsbeeld beheersen (huis "'t Sweert" op de Grote Markt); van circa 1500 werd overgegaan naar baksteenbouw, aanvankelijk uitsluitend voor religieuze gebouwen (refugiehuis van Herkenrode in de Maastrichterstraat, 1542), vanaf eind 16de eeuw ontstaan van het type van bakstenen herenhuis met hoektorentje (huis "De Gulden Put" op de Havermarkt en "De Arend" in de Kapelstraat). Bij het begin van de 18de eeuw werd het versteningsproces vrij algemeen ingezet, getuige hiervan zijn de resterende, kleinere burgerwoningen in late Maasstijl en classicistische stijl, die in de hele stad, doch vooral aan de belangrijkste invalswegen worden aangetroffen.

In de eerste helft van de 19de eeuw begon de uitbreiding van de stad extra muros: ontstaan van beperkte lintbebouwing aan de vier invalswegen, vlakbij de stad; concentratie van de fin-de-siecle architectuur op de pas aangelegde promenade. De gehuchten Runkst en Kiewit ontwikkelden zich begin 20ste eeuw. Na de tweede wereldoorlog, sterke expansie, met ontwikkeling van de andere wijken: de Casterwijk ten oosten, thans uitgebreid met de Catharinawijk; de Kempische wijk ten noorden en noordoosten, met scholenconcentratie; de Willemswijk ten noordwesten; 't Gaarveld bij Runkst. Zeer recent zijn de wijken 't Hollandsveld en Henegauwbos. Oorzaak van deze expansie is de vestiging van administratie en scholen in de provinciehoofdstad, en de economische ontsluiting van de streek door de steenkoolontginning. Deze vrij recente expansie was oorzaak van een grondige wijziging in het stadsbeeld: verschillende interessante voorbeelden van burgerlijke architectuur (Gravenhuis, Claverblat) gingen verloren, en de afbraak der kloostergebouwen, ingezet na de onteigening en verkoop tijdens de Franse bezetting, ging verder (augustijnen-, cellebroeders-, bonnefantenklooster). De kleinschalige stedelijke architectuur moet wijken voor onaangepaste nieuwe bouw, die op vele plaatsen het stadsbeeld begint te bepalen, culminerend in de bouw van de Twee Torenwijk (1972-1975), die thans op sterk storende wijze een deel vormt van het gabariet der stad.

Oppervlakte: 10.232 hectare. Aantal inwoners (1976): 40.446.

  • BAMPS C. & GERAETS E., Hasselt jadis, in Bulletin de la Société des Mélophiles de Hasselt, 30, 1894; 31, 1895.
  • BUSSELS M., Overzicht van de geschiedenis der stad Hasselt, gestencileerde uitgave V.T.B., Hasselt, 1966.
  • BUSSELS M., De oude en mooie stad (Hasselt), uitgave P.V.T.L., 1973, p. 5-16.
  • DE DIJN C.G., Monumentenroutes 1975 (Kunst en Oudheden in Limburg), Hasselt, 1975, p. 64-75.
  • DE DIJN C.G.& WILMS M., Zichten van het oude Hasselt door P.M. Bamps (1862-1932) (Kunst en Oudheden in Limburg, 13, Hasselt, 1975).
  • GORISSEN P., De versterking van Hasselt en oudste geschiedenis der stad (Het Oude Land van Loon, 2, 1947, nr. 4-5, p. 67-82).
  • LINTERS A., onuitgegeven nota's.
  • LYNA J., De Topografie van Hasselt (De Tijdspiegel, 8, 1953, p. 256-359).
  • MELCHIOR J., Geschiedenis en beschrijving van Hasselt (Familiearchieven nr. 2062, Rijksarchief Hasselt).
  • S.N., Oude ambachten en 19de eeuwse bedrijven te Hasselt, Tentoonstellingscatalogus, Hasselt, 1974.
  • VANDERSTRAETEN C., Hasselt, geschiedkundige-schets, Hasselt, s.d.
  • VANDERVOORDEN A., Oude Hasseltse stokerijen (De Tijdspiegel, 19, 1964, P. 274-280).

Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van GYSELINCK J., LINTERS A., WISSELS R., BUYLE M. & DE GRAEVE M.-C. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6n1 (A-Ha), Brussel - Gent.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    't Rozenhuisje

  • Omvat
    Aldestraat

  • Omvat
    Appartementstuin

  • Omvat
    Arbeidershuizen

  • Omvat
    Badderijstraat

  • Omvat
    Bampslaan

  • Omvat
    Begraafplaats Hasselt

  • Omvat
    Bonnefantenstraat

  • Omvat
    Botermarkt

  • Omvat
    Brugstraat

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuizen

  • Omvat
    Burgerhuizen

  • Omvat
    Burgerhuizen in neoclassicistische stijl

  • Omvat
    Capucijnenklooster

  • Omvat
    Cellebroederswinning

  • Omvat
    Demerstraat

  • Omvat
    Diesterstraat

  • Omvat
    Dokter Willemsstraat

  • Omvat
    Dorpsstraat

  • Omvat
    Drie alleenstaande herenhuizen

  • Omvat
    Drie villa's

  • Omvat
    Drie villatuinen

  • Omvat
    Dwarsschuur van voormalige hoeve

  • Omvat
    Fruitmarkt

  • Omvat
    Gasthuisstraat

  • Omvat
    Gebouwencomplex

  • Omvat
    Gelatinefabriek

  • Omvat
    Gemeentelijk park De Kroonwinning

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Grenspalen van 1666

  • Omvat
    Groenplein

  • Omvat
    Grote Markt

  • Omvat
    Havermarkt

  • Omvat
    Heksenbergstraat

  • Omvat
    Hemelrijk

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Herenhuis met art-nouveau-inslag

  • Omvat
    Historische stadskern van Hasselt

  • Omvat
    Hoeve De Witte Winning

  • Omvat
    Hoeve Ilgatwinning

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Hoeve met losstaande bestanddelen

  • Omvat
    Hoeve met losstaande bestanddelen

  • Omvat
    Hoeve met losstaande bestanddelen

  • Omvat
    Hoeve met losstaande bestanddelen van 1920

  • Omvat
    Hoeve op U-vormige plattegrond

  • Omvat
    Hoeve Pietelbeekwinning

  • Omvat
    Hommelvennestraat

  • Omvat
    Hoogstraat

  • Omvat
    Huize De Brem

  • Omvat
    Huizen in eclectische stijl

  • Omvat
    Ingangshek van de stedelijke begraafplaats

  • Omvat
    Isabellastraat

  • Omvat
    Japanse tuin

  • Omvat
    Kantoortuin

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel van Hilst

  • Omvat
    Kapelstraat

  • Omvat
    Kasteel Byvoet

  • Omvat
    Kasteel Henegauw

  • Omvat
    Kasteel Trekschuren

  • Omvat
    Kasteel van Mombeek

  • Omvat
    Kasteel van Pietelbeek

  • Omvat
    Kasteeldomein Henegauw

  • Omvat
    Kasteelpark van Runkst

  • Omvat
    Kiewitdreef

  • Omvat
    Koning Albertstraat

  • Omvat
    Koninklijk Atheneum van 1865

  • Omvat
    Kortstraat

  • Omvat
    L-vormige vakwerkhoeve Vandeweyerwinning

  • Omvat
    Landarbeiderswoning

  • Omvat
    Landarbeiderswoning

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte vakwerkhoeve

  • Omvat
    Lombaardstraat

  • Omvat
    Maastrichterstraat

  • Omvat
    Magazijn en stadswoning ontworpen door Arthur Baar

  • Omvat
    Meldertstraat

  • Omvat
    Minderbroedersstraat

  • Omvat
    Modernistische villa

  • Omvat
    Modernistische woning Douchar

  • Omvat
    Molenaarswoning

  • Omvat
    Molenpoort

  • Omvat
    Mombeekwinning, gesloten hoeve

  • Omvat
    Nationaal Monument voor de Oorlogsvrijwilligers

  • Omvat
    Neoclassicistisch burgerhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch herenhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch herenhuis met dienstvleugels

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel van 1924

  • Omvat
    Oude begraafplaats

  • Omvat
    Oude-Maasstraat

  • Omvat
    Paardsdemerstraat

  • Omvat
    Park van het kasteel Holland

  • Omvat
    Park van het kasteel van Mombeek

  • Omvat
    Parkje van het kasteel Trekschuren

  • Omvat
    Parkje van het kasteel van Pietelbeek

  • Omvat
    Parochiekerk Heilig Hart

  • Omvat
    Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Hubertus

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Jozef

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Lambertus

  • Omvat
    Pastorie van de parochie Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking

  • Omvat
    Persoonstraat

  • Omvat
    Promenade

  • Omvat
    Raamstraat

  • Omvat
    Reeks burgerhuizen in eclectische stijl

  • Omvat
    Ridder Portmansstraat

  • Omvat
    Ridderstraat

  • Omvat
    Runksterkiezel

  • Omvat
    Sacristiesteeg

  • Omvat
    Sasput-Voogdijstraat

  • Omvat
    Scherpesteen Winning

  • Omvat
    Schrijnwerkersstraat

  • Omvat
    Semi-gesloten hoeve

  • Omvat
    Semi-gesloten hoeve Spaans Huis

  • Omvat
    Semi-gesloten hoeve van 1912

  • Omvat
    Semi-gesloten vakwerkhoeve

  • Omvat
    Siertuin, moestuin en boomgaard

  • Omvat
    Silotoren en opslagruimte

  • Omvat
    Sint-Jozefsstraat

  • Omvat
    Stadhuis Hasselt

  • Omvat
    Stadswoning

  • Omvat
    Stadswoning naar ontwerp van Huib Hoste

  • Omvat
    Stadswoningen

  • Omvat
    Technisch Instituut Heilig Hart

  • Omvat
    Trekschurenwinning

  • Omvat
    Tuin van de villa Les Glycines

  • Omvat
    Tuin van de Villa Ruland

  • Omvat
    Tuin van de villa Sampermans

  • Omvat
    Tuinen in de Luikersteenweg

  • Omvat
    Twee Toren Wijk

  • Omvat
    Vakwerkhoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Vakwerkhoeve Rooi Anna

  • Omvat
    Veldstraat

  • Omvat
    Villa Christiane

  • Omvat
    Villa Ruland met aanhorigheden

  • Omvat
    Villa Sampermans

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin

  • Omvat
    Villatuin Eikenhof

  • Omvat
    Villatuin met neogotisch paviljoen

  • Omvat
    Villatuin met tuinpaviljoen

  • Omvat
    Villerspark

  • Omvat
    Vismarkt

  • Omvat
    Voddenkapelletje

  • Omvat
    Walputstraat

  • Omvat
    Watertoren

  • Omvat
    Weeshuis zusters Kindsheid Jesu

  • Omvat
    Wijk Windmolenveld

  • Omvat
    Witte Nonnenstraat

  • Omvat
    Woning Sternotte met magazijn

  • Omvat
    Woning van stoker F. Villers

  • Omvat
    Woonerf Ter Hilst

  • Omvat
    Zonhovenstraat

  • Omvat
    Zuivelmarkt

  • Is deel van
    Hasselt

Bekijk gerelateerde erfgoedobjecten


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Hasselt [online], https://id.erfgoed.net/themas/13874 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.